‘Bloedigste aanslag ooit’ in Europa werd een wanhoopsdaad op de Ramblas
RECONSTRUCTIE
Een plakkaat halverwege de populaire Ramblas in Barcelona is het enige dat herinnert aan de aanslag van vijf jaar geleden, toen een terrorist op 17 augustus 2017 veertien mensen doodde. Reconstructie van een aanslag die de grootste ooit in Europa had moeten worden.
Ze zitten met z’n drieën op de grond. Tussen hen in kabels en draden, cilinders, rollen tape. Alsof ze aan het spelen zijn, een bouwpakket in elkaar zetten. Ze maken grapjes, en met een vrolijke blik in de ogen en een brede lach om de mond zeggen ze dingen, soms in het Spaans, soms in het Arabisch, af en toe woorden in het Catalaans.
Mohamed Hychami (24), kijkt in de camera. ,,God heeft ons uit miljoenen mannen gekozen om jullie bloed te laten huilen.’’ En: ,,Als God het wil zal elke gram van deze granaat in jullie hoofden terechtkomen.’’ Youssef Aalla, die jonger lijkt dan de 22 jaar die hij is: ,,Allah heeft ons het paradijs beloofd, en jullie de hel.” Niks geen indringende, boosaardige blik van een jihadist – hij lacht bij de woorden.
De video wordt opgenomen door Mohamed Houli, 21 jaar. De camera is enkele dagen eerder door Younes en Omar Hychami, de jongere broer van Mohamed, in Parijs gekocht, waar ze foto’s en video’s hebben gemaakt van de Eiffeltoren. Geen toeristenkiekjes, maar om informatie te verzamelen. Op de terugweg zijn ze ook even gestopt bij de Sagrada Familia in Barcelona. Omar, in de auto: ,,Christenen, jullie wacht de tragedie. God heeft zijn strijders voorbereid.’’ Weer die brede lach.
De camera wordt enkele dagen later door de politie gevonden tussen de puinhopen van een huis in Alcanar, aan de zuidgrens van Catalonië, dicht aan zee. Er is een enorme ontploffing geweest, van de woning is niets over. Er worden ook resten van twee lichamen gevonden, een jongeman wordt gewond afgevoerd.
Drie jaar later zijn de videobeelden uit het huis de verrassing van de eerste dag van het proces over de aanslag met een bestelbusje, op 17 augustus 2017, op de Ramblas in Barcelona en met een auto in het badplaatsje Cambrils, later op de avond. Zestien mensen verloren die dag het leven. Dezelfde beelden maken deel uit van de indrukwekkende Netflix-documentaire 800 meter die dit voorjaar in première ging en twee al bekende conclusies bevestigt. Eén: de zeer jonge en goed geïntegreerde Marokkaanse jongens uit het Pyreneeënstadje Ripoll werden in anderhalf jaar tijd ‘gek gemaakt’ door een geradicaliseerde imam. En twee: door de explosie in het huis ontsnapte Barcelona, en misschien ook Parijs, hoogstwaarschijnlijk aan de meest bloedige terroristische aanslag ooit gepleegd in Europa. Of aanslagen. Drie tegelijk. Met drie busjes vol explosieven en gasflessen. De vermoedelijke doelwitten, op 20 augustus 2017: de Sagrada Familia, met hartje zomer duizenden toeristen; stadion Camp Nou, waar FC Barcelona een wedstrijd tegen Betis speelde, en de Eiffeltoren.
Imam Abdelbaki Es Satty, op dat moment 43 jaar, vestigt zich in 2015 in Ripoll, een plaatsje van net 10.000 inwoners. Geïsoleerd, ver van de grote stad, Barcelona. Es Satty maakt als imam al snel contact met Youssef Aalla, een wat problematische jongen wiens gedrag vanaf dat moment snel verandert. Hij stopt met blowen en alcohol drinken, komt vaak in de kleine gebedsruimte in een zaaltje in Ripoll en begint te sporten met Es Satty. Via Youssef wint de imam het vertrouwen van een groepje jongens; eerst de oudsten, begin 20, en die trekken net als Youssef ook hun jongere broers mee in een langzame, onopgemerkte radicalisering die zich buiten de moskee afspeelt.
Terrorismedeskundigen verbazen zich er later over dat het vormen van deze cel en het plannen van aanslagen een persoonlijke actie van Es Satty lijkt, zonder contact met Islamitische Staat. ‘Anders dan bij de aanslagen in Parijs heeft IS ook geen gegevens over de terroristen verspreid, noch video’s die door hen waren gemaakt’, schrijven onderzoekers later. ‘De aard van de relatie tussen de cel in Ripoll en IS als organisatie is een van de grote vraagtekens van deze zaak.’ De jongens uit Ripoll zijn nooit in Syrië of Irak geweest. Ze hebben bijna allemaal hun school afgemaakt, sommigen hebben een baan.
Vanaf juni 2017 gaat het snel. Voor de rechter zal Mohamed Houli later vertellen: ,,Tijdens de ramadan zeiden ze dat ze de Sagrada Familia wilden neerhalen. Ik dacht, dat is grootspraak, hoe doen een paar gewone jongens dat? Maar ze zouden voor explosieven zorgen.”
Die explosieven zijn eenvoudig te maken: TATP, ook wel de ‘moeder van Satan’ geheten. De drie bestanddelen zijn gewoon in een bouwmarkt te krijgen. Eerst slaan de jongens die op in een gehuurde flat in Ripoll, maar om geen argwaan te wekken verplaatsen ze de handel naar het verlaten huis dat Youssef Aalla een jaar eerder heeft gekraakt in Alcanar, 300 kilometer zuidelijker. Ook kopen ze zo’n 120 gasflessen en spijkers en bouten om de verwoestende kracht van de bommen te vergroten.
Op 9 augustus keert Es Satty terug na een verblijf van een maand in Marokko, waar hij zijn vrouw en kinderen heeft opgezocht. Een week later is er niets meer van hem over. Op 16 augustus, kort voor middernacht, verwoest een explosie het huis in Alcanar. TATP is extreem gevoelig en ontploft eenvoudig; naast Es Satty komt ook Youssef Aalla om het leven. Houli raakt slechts lichtgewond. Brandweer en politie denken dat het huis een illegaal drugslaboratorium is. Tot 17 uur later de horror bezit neemt van de Ramblas in Barcelona en er bijna tegelijkertijd bij een tweede explosie in Alcanar verschillende documenten aan het licht komen, waaronder geschriften in het Arabisch.
Die ochtend van de 17de augustus zijn Younes Abouyaaqoub en Mohamed Hychami uit Ripoll vertrokken met een door groepslid Driss Oukabir (28) gehuurde Fiat Talento. Onderweg huurt Hychami nog een Renault Kangoo; gescheiden rijden ze door naar Alcanar, zonder te weten wat daar de avond tevoren is gebeurd. Die middag belt een politieagent naar een oudere broer van Younes, die niets met de terreurcel te maken heeft. De agent vraagt wat een Peugeot die op zijn naam staat bij een huis doet dat is ontploft. Maar de broer weet van niets.
Houssaine Abouyaaqoub, het 18-jarige broertje van Younes wel. Hij is thuis en hoort het verhaal. Rond drie uur belt hij met Younes en ook met Mohamed Hychami, die een aanrijding heeft gehad en uit het busje is gevlucht. Hychami zegt Houssaine dat ze hem moeten oppikken langs de weg, dichtbij Cambrils. De jonge Abouyaaqoub stapt in de Audi A3 samen met drie vrienden, net als hij allemaal jongere broers van de anderen: Said Aalla (18), Moussa Oukabir (17) en Omar Hychami (21).
Met Younes Abouyaaqoub lijkt vanaf dat moment geen enkel contact meer te zijn; hij besluit op eigen houtje het aanslagplan te wijzigen nu er geen explosieven meer zijn, noch de imam om hen te instrueren. Hij verlaat de snelweg AP-7, draait om en rijdt richting Barcelona. Daar stormt hij met de Fiat om 16.50 uur de Ramblas op, waar hij na 800 meter tot stilstand komt, veertien doden en 140 gewonden veroorzakend. Hij verlaat het busje te midden van de chaos en verdwijnt.
De politie speurt eerst naar Driss Oukabir, omdat die het busje heeft gehuurd; zodra hij zijn foto op tv ziet, geeft hij zichzelf in Ripoll aan. Intussen beraden de vijf anderen zich op hún manier om een aanslag te improviseren. Ze trekken zich enkele uren terug in een verlaten hotel bij een stuwmeer, verbranden daar hun documenten, en rijden ’s avonds naar Cambrils, waar ze bij een bazaar vier grote messen en een bijl kopen. Ook doen ze valse bomgordels om.
Tegen één uur in de zwoele nacht, met nog veel mensen op straat, proberen zij de boulevard op te rijden, maar de auto botst en kantelt bij een rotonde waar twee agenten vanwege de terreurdreiging zijn geposteerd. De jongens kruipen uit de auto en vallen een vrouw, die door messteken om het leven komt, en een van de agenten aan. Die heeft die dag voor het eerst een pistoolmitrailleur gekregen en schiet die leeg op één van de terroristen. Drie anderen doodt hij met zijn dienstpistool. De vijfde vlucht en wordt even later doodgeschoten. Alle vijf de aanslagplegers zijn daarmee gedood. De anonieme agent, die geprezen wordt als ‘de held van Cambrils’, zal nooit meer naar behoren kunnen werken en is onlangs arbeidsongeschikt verklaard als ‘slachtoffer van een aanslag’.
Bomgordel
Younes Abouyaaqoub zwerft intussen door de heuvels ten zuidwesten van Barcelona; zijn identiteit is inmiddels bekend, zijn foto verspreid. Op zijn vlucht heeft hij een jonge man met messteken om het leven gebracht om zijn auto te stelen. Bij een supermarkt buiten Vilafranca del Penedés, op 50 kilometer van de Ramblas, probeert hij dat opnieuw, maar de aangevallen vrouw kan hem afweren. Younes begint te rennen en wordt uren later in de wijngaarden bij het plaatsje Subirats gezien. Twee agenten schieten hem dood wanneer hij zijn bomgordel laat zien en op hen afloopt. De oproep van Younes’ moeder, twee dagen eerder, heeft niets geholpen. ,,Laat hem zich alsjeblieft aangeven. Ik heb hem liever in de gevangenis dan dood’’, zegt Hanou, haar stem gebroken. ,,Het is vreselijk wat hij en zijn vrienden hebben gedaan. Dit is niet goed te praten.” Zij, niemand in Ripoll, begrijpt hoe ze zo hebben kunnen radicaliseren. ,,Ze zijn gek gemaakt.”
In mei 2021 wordt Mohamed Houli veroordeeld tot 53 jaar cel vanwege het deel uitmaken van een terreurorganisatie en het fabriceren van explosieven. Driss Oukabir krijgt 46 jaar, en een derde verdachte acht jaar vanwege zijn contacten met de terreurcel. Een groep nabestaanden en slachtoffers heeft hoger beroep aangetekend, omdat zij willen dat de mannen ook de dood van zestien en verwondingen van 140 mensen wordt aangerekend.