Je bent een slecht mens als je niet gelooft’
Door WIERD DUK
Religieuze dissidenten hebben het wereldwijd moeilijk. Niet zelden worden ze bedreigd met de dood, of gedwongen hun land te ontvluchten. Ook in Nederland blijven afvalligen liefst anoniem: uit angst voor wraak.
Ze wil niet herkenbaar in beeld. Voor Lale (21), een Turks-Nederlandse studente uit Amsterdam die de islam heeft afgezworen, is anonimiteit noodzaak. Twee maanden geleden legde zij haar hoofddoek af, tot ontzetting van haar ouders en andere verwanten. „Zelfs familieleden uit Turkije belden om te vertellen dat ik hen te schande maak.” Als Lale er in het openbaar voor zou uitkomen dat zij afvallig is, zijn de gevolgen niet te overzien. „In onze cultuur moet alles binnen de eigen kring blijven.”
Festival
Lale is aangeschoven bij Omar Makram (33) en Anne Laurie Gaylor (63). Makram is een afvallige moslim uit Egypte, die naar Zweden vluchtte, Anne Laurie Gaylor een activistische atheïste uit de Verenigde Staten en medeoprichtster van de Freedom From Religion Foundation (FFRF). Beiden zijn te gast in het Amsterdamse debatcentrum De Balie, waar dit weekeinde een groots opgezet festival (’Celebrating Dissent’) rond en met religieuze dissidenten plaatsheeft.
Makram herkent Lales verhalen. Hij moest Egypte ontvluchten, maar ook in zijn nieuwe thuishaven Zweden, een van de meest politiek-correcte westerse landen, stuit Omars islamkritiek regelmatig op onbegrip. „Ik ben er zelfs uit een linkse antiracismegroep gezet omdat ik dingen zei over de islam en de profeet die ik in hun ogen niet mág zeggen. Het lijkt wel alsof je tegenwoordig religieus móet zijn. Als je niet gelovig bent, ben je een slecht mens.”
Anne Laurie Gaylor: „In de VS vragen mensen zich af hoe het kan dat atheïsten niet moordend en verkrachtend door de straten trekken, want als je niet gelooft in een God kun je immers geen onderscheid maken tussen goed en kwaad.”
Zij behoort tot ’de Non’s’, vertelt Gaylor, de ’non-believers’ (’niet gelovigen’), die in de Verenigde Staten een minderheid vormen. „Weliswaar komen steeds meer mensen ervoor uit dat zij niet geloven, maar als je op het platteland woont en je bent daar dokter of je hebt een winkel, dan zet je dat wel uit je hoofd. Het risico dat je patiënten of klanten verliest, is veel te groot.”
Eenzaamheid
Afvalligheid leidt dikwijls tot eenzaamheid, vooral voor ex-moslims, die niet alleen afscheid nemen van hun religie, maar vaak ook van hun familie en hun culturele groep. „Ik ben wel bang om mijn familie te verliezen”, zegt Lale. „Het blijven toch je ouders.” Ze kent nog één – Marokkaanse – jongen, die in een soortgelijke situatie verkeert als zij. Hij heeft hoogoplopende ruzie met zijn familie. Lale: „Verder ken ik niemand, de meeste moslims die niet meer geloven houden dat voor zich.”
Ex-moslims
Ooit gold seculier links als de natuurlijke bondgenoot van religie-critici. Maar die tijden zijn voorbij. Omar Makram: „De vrijheid van meningsuiting is nu een prioriteit van rechts geworden. Links scheldt je al snel uit voor ’racist’ als je kritiek hebt op de islam. Ze laten ex-moslims in de steek, is mijn gevoel. Die vinden ze maar lastig.” Lale heeft eenzelfde ervaring. „Ik kreeg veel reacties op een interview met mij op internet van mensen die mij verwijten bij te dragen aan het ’racistische klimaat’ in Nederland. Ik zou er met mijn uitspraken medeverantwoordelijk voor zijn dat moslimkinderen worden gediscrimineerd.”
Die anekdotes illustreren het ’racisme van de lage verwachtingen’, vult Omar Makram aan. „Veel westerlingen hanteren voor moslims andere normen en waarden dan voor henzelf. Ze vinden het normaal dat moslims beledigd zijn door een spotprent van Mohammed, terwijl christenen alles maar moeten accepteren. Ze zien moslims niet als gelijken, maar als de ’romantische ander’ die beschermd moet worden tegen de ’boze witte man’. Come on, hoe kinderachtig kun je zijn?”
Dat ’witte-redderscomplex’ kan extreme vormen aannemen, merkte Makram. Hij is actief in een organisatie die zich inzet voor slachtoffers van eerwraak in Zweden. „Een voormalige adviseur van de Zweedse regering schreef in een artikel over de recente terreuraanslagen door blanke nationalisten dat onze organisatie bijdraagt aan de haat jegens moslims in Zweden. Ja, dat vind ik wel zorgelijk.”
Anne Laurie Gaylor luistert met stijgende verbazing. De situatie in Europa is anders dan in de Verenigde Staten, waar moslims procentueel een relatief klein aandeel van de bevolking vormen. In haar land is vooral de druk uit orthodox-christelijke kringen aanzienlijk. „Wij namen een video-advertentie op met Ron Reagan, de zoon van president Reagan. Daarin waarschuwt hij voor de toenemende invloed van religie op de seculiere overheid. Hij eindigt met te zeggen dat hij niet bang is ’to burn in hell’ – om te branden in de hel. Dat filmpje werd door CBS, NBC en ABC geweigerd. Te riskant, vonden zij.”
Onaanraakbaar
In Europa is het de islam, die meer en meer onaanraakbaar lijkt te worden. Omar Makram: „Ik maakte een podcast met Zweedse vrienden waarin we iets oneerbiedigs zeiden over Allah. Mijn vrienden besloten bij het terugluisteren dat die passage eruit moest. Anders zouden ze het risico lopen hun banen – een van hen is arts en zij werkt met moslims – te verliezen.”
Lale hoopt op een toekomst waarin zij met religie niks meer te maken zal hebben. „Ik wil mensen zoals ik helpen, maar ik wil vooral een rustig leven waarin ik die discussies over de islam ver achter mij kan laten.”
Ik hoop het voor hem, maar ik ben daar niet zo zeker van.
