Toenemende droogte? Het regent al jaren juist meer in de Sahel-landen
8 juni 2018
Klimaatverandering pakt niet overal slecht uit. In de Afrikaanse Sahel valt nu meer regen dan dertig jaar geleden. De hulpindustrie probeert deze positieve ontwikkeling te bagatelliseren, schrijft Gerbert van der Aa.
Hongersnood, terrorisme, verwoestijning: uit de Sahel, de overgangszone tussen de Sahara en de Afrikaanse savanne, komt zelden goed nieuws. Klimaatverandering wordt vaak genoemd als oorzaak van de problemen. Door droogte neemt het aantal conflicten over water en landbouwgrond toe, aldus hulporganisatie Oxfam Novib. De Afrikanen die vanuit de Sahel richting Europa reizen, heten tegenwoordig klimaatvluchtelingen.
Dat het klimaat verandert staat vast – ook in Afrika stijgt de gemiddelde temperatuur – maar van toenemende droogte is in ieder geval in de Sahel geen sprake. Metingen laten juist een tegengestelde ontwikkeling zien. „De afgelopen vijftien jaar regent het in de Sahel gemiddeld meer dan in de veertig jaar daarvoor”, aldus
Richard Washington, hoogleraar klimaatwetenschappen aan de Universiteit van Oxford. Cijfers van de
Deutscher Wetterdienst, die al meer vijftig jaar metingen uit Afrika verzamelt, bevestigen deze tendens. De Nederlandse KNMI verwacht dat
de regenval in de Sahel de komende jaren verder toeneemt.
Regen is extreem belangrijk in de Sahel. Van Soedan in het oosten, tot Senegal in het westen is landbouw de voornaamste bron van inkomsten. Omdat er relatief veel neerslag viel hebben akkerbouwers, die in de Sahel met name gierst verbouwen, de afgelopen jaren goed kunnen oogsten. Nomaden, die met hun geiten en koeien de regens achterna trekken, zagen hun veestapels groeien. De meeste mensen in de Sahel zijn nog steeds arm, maar het weer valt de afgelopen jaren weinig te verwijten.
Atlantische Oceaan
Waarom de Sahel natter wordt, is niet met zekerheid te zeggen. Het klimaat is een complex systeem. De
African Climate Research Group van de Universiteit van Oxford vermoedt dat er een relatie is met de temperatuur van de noordelijke Atlantische Oceaan. Als daar de watertemperatuur stijgt, zoals de afgelopen jaren, neemt de hoeveelheid regen in de Sahel toe. In de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw, toen de Sahara kampte met ernstige droogte, was het water in de noordelijke Atlantische Oceaan relatief koud.
Overigens neemt niet overal in Afrika de neerslag toe. Het oosten en zuiden van het continent zijn de afgelopen jaren wel geteisterd door aanhoudende droogte (hoewel er in Kenia recent heel veel regen viel). Het probleem is dat veel westerlingen alle 56 landen in Afrika over één kam scheren. Regionale verschillen gaan in de beeldvorming verloren.
Geconfronteerd met de neerslaggegevens in de Sahel proberen hulporganisaties het goede nieuws te bagatelliseren. Een Nederlandse ontwikkelingswerker in Mali, verbonden aan de organisatie Partners Pays-Dogon, benadrukte eerder dit jaar dat de regen tegenwoordig onregelmatiger is. „Ik hoor alleen maar verhalen over misoogsten”, zei hij. „Er komt vaak zo veel regen tegelijk naar beneden, dat net ingezaaide akkers volledig wegspoelen.” Die stortregens zijn ook een gevolg van klimaatverandering, aldus de hulpverlener. „Vroeger hadden boeren daar veel minder last van.”
Onvoorbereide boeren
Misschien is het waar dat de regens in de Sahel de afgelopen jaren vaker verwoestender zijn dan voorheen (al zijn er geen harde cijfers die dat staven), maar na decennialang weinig neerslag is het misschien ook niet zo heel verrassend dat harde regen schade veroorzaakt. Boeren zijn er niet meer aan gewend dat het hemelwater met baken naar beneden komt, en er daardoor niet op voorbereid. Feit blijft dat er de afgelopen vijftien jaar
gemiddeld genomen meer regen valt in de Sahel, ook in het deel van Mali waar Partners Pays-Dogon actief is. Het glas is halfleeg of halfvol.
Waarheidsvinding wordt ook belemmerd doordat Afrikanen ellende vaak bewust aandikken. Door tientallen jaren ontwikkelingshulp weten mensen in de Sahel dat klagen helpt, omdat rijke westerlingen dan uit medelijden sneller hun portemonnee trekken. Hulpverleners zijn te vaak goedgelovig en doen zelden moeite om zich echt te verdiepen in wat er aan de hand is. De indruk bestaat dat ze vooral helpen om zichzelf een goed gevoel te geven. Of hulp goed terecht komt, heeft zelden prioriteit.
Nepnieuws
In de westerse media is opmerkelijk weinig aandacht voor de steeds nattere Sahel. Wetenschap legt het af tegen nepnieuws. Journalisten volgen vaak kritiekloos het slecht-nieuws-discours van de hulpindustrie, zelfs als onderzoek van gerenommeerde universiteiten de berichten weerlegt. Mede daardoor is het grote publiek in Nederland in de veronderstelling dat er zich in de Sahel een klimaatramp voltrekt.
Typerend was vorig jaar de inzamelingsactie voor honger in Afrika van Giro 555. Acteur Frank Lammers ging daarvoor naar Nigeria, waar terreurorganisatie Boko Haram dood en verderf zaait. Terug in Nederland mocht hij in het tv-programma
Pauw vertellen dat klimaatverandering een van de oorzaken is van de ellende in de Sahel. „Daar valt al jaren geen regen meer”, zei hij. De vertegenwoordiger van Save the Children, die ook aan tafel zat, knikte instemmend. Niemand in de uitzending sprak hen tegen.
Overbevolking
Politiek wanbeleid en overbevolking zijn de werkelijke oorzaken van de problemen in de Sahel. In Niger krijgt elke vrouw gemiddeld bijna zeven kinderen, een wereldrecord. In buurland Nigeria komen er elk jaar zo’n vijf miljoen mensen bij. Groeiende veestapels grazen de savanne kaal, waardoor de woestijn oprukt. Corrupte politici denken vooral aan zichzelf. Waarschijnlijk kan geen enkel land ter wereld deze snelle bevolkingsgroei probleemloos verwerken, maar de hulpindustrie geeft liever het klimaat de schuld.
https://www.nrc.nl/nieuws/2018/06/08/to ... n-a1605961