Waterstof is strategisch belangrijk voor Nederland. Het brandbare, lichte gas dient als grondstof in de raffinaderijen en de chemische industrie. Het wordt nu nog gemaakt uit aardgas, een proces waarbij CO2 vrijkomt. Die waterstofproductie kan
relatief goedkoop ‘schoon’ gemaakt worden door die
CO2 af te vangen en onder de grond te stoppen. Het resultaat heet ‘blauwe waterstof’. Duurder, maar meer gericht op een toekomst vol zonne- en windenergie is ‘groene waterstof’. Die wordt gemaakt door water te splitsen in waterstof en zuurstof. Dat gebeurt in ‘elektrolysers’, met elektriciteit dus – veel elektriciteit.
- Groene waterstof uit Nederland is relatief duur
‘Groene waterstof’ uit Nederland, gemaakt met stroom uit windparken op de Noordzee, is relatief duur. Maar de bouw van de fabrieken ervoor (elektrolysers) biedt ook economische voordelen.NRC sprak analisten van het internationale adviesbureau Aurora, dat onderzoek doet naar de Europese waterstof- en energiemarkt „Het zal waarschijnlijk goedkoper zijn te produceren in een land als Marokko, met veel wind en zon, en het per pijpleiding naar Nederland te importeren”, zegt analist Jesse Hettema. Blauwe waterstof, uit ‘gewone’ waterstoffabrieken (gas als energiebron) met CO2-opslag, blijft dit decennium de goedkoopste schone optie.
Toch kan (gedeeltelijke) Nederlandse productie van groene waterstof economisch aantrekkelijk zijn, volgens de analisten. Volledige afhankelijkheid van import maakt immers kwetsbaar. Daarnaast kan waterstof de bouw van windparken op de Noordzee bevorderen. Hettema: „Als je alleen windparken bouwt, maar niet zorgt voor extra elektriciteitsvraag als het hard waait, stort de stroomprijs in. Dan zijn windparken geen interessante investering meer.”
Elektrolysers kunnen die flexibele vraag naar stroom leveren. Daarbij tekenen de analisten wel aan dat andere technieken voor flexibele elektriciteitsvraag, zoals hybride boilers, meer CO2-reductie opleveren voor dezelfde prijs. Hettema: „Er is een grote waterstofvraag in Nederland. Dan kan het best zinnig zijn een paar gigawatt eigen productiecapaciteit neer te zetten.” Aurora berekende op verzoek van NRC hoeveel overheidssteun de bouw van 4 gigawatt aan elektrolysers zou vergen. Die inschatting komt uit op 3,5 tot 11 miljard euro – de orde van grootte van de cijfers uit Den Haag.
Strategische maar kostbare vervanger
Deze technologie is kostbaar, inefficiënt en er was decennialang bijna geen behoefte aan. Maar in de meeste scenario’s voor ‘netto nul’ uitstoot in 2050 is groene waterstof wel in grote hoeveelheden nodig. Niet alleen in de industrie, maar ook als vervanger van fossiele brandstoffen. Daarom wil de Europese Unie dit decennium een vliegende start maken met de opbouw van een waterstofindustrie. De Europese Commissie streeft naar 30 à 40 gigawatt (GW) aan elektrolysecapaciteit in 2030. Dat vergt een adembenemende groei:
de capaciteit moet in negen jaar 250 keer zo groot worden.
In Nederland was het vorige kabinet eveneens ambitieus; het stelde zich een capaciteit van
3 à 4 GW als binnenlands doel. Dat zijn genoeg elektrische waterstoffabrieken om ongeveer
een kwart van het huidige gebruik van waterstof in de Nederlandse industrie te verduurzamen.
Daarvoor is komend decennium naar schatting 5 miljard euro overheidssteun nodig, schreef demissionair staatssecretaris Dilan Yesilgöz (Economische Zaken en Klimaat, VVD) in december nog. Minstens dat bedrag, mogelijk zelfs het dubbele of nog meer, maakt het net aangetreden kabinet-Rutte IV nu vrij voor de opbouw van een Nederlandse waterstofindustrie.
Het coalitieakkoord zelf zegt daarover niets, maar in de ‘budgettaire bijlage’ staat dat 15 miljard euro uit het nieuwe klimaatfonds is bedoeld voor „hoogwaardige hernieuwbare energiedragers” die nog te duur zijn om tot 2030 al bij te dragen aan de klimaatdoelen. „Dit is ongeveer wat je nodig hebt om waterstof- en elektrolysecapaciteit te bouwen”, bevestigt Kamerlid Henri Bontenbal (CDA), gevraagd naar de post van 15 miljard euro. „Mogelijk wil je ook ‘groen gas’ daaruit bekostigen, maar dat is nog een open vraag.”
„On-ge-lo-felijk belangrijk”, noemt voorzitter Bernard Wientjes van de branchevereniging van chemiebedrijven VNCI het, dat Nederland in brede zin investeert in nieuwe vormen van energie als waterstof en ‘groen gas’. Volgens hem is de pot van 15 miljard euro daarvoor weliswaar breed inzetbaar, maar hij verwacht dat dat in de praktijk niet zal gebeuren.
„Feitelijk zal het overgrote deel van dit budget voor groene waterstof worden ingezet.”
Multinationals uit de industrie en energiesector hebben volop plannen voor elektrolysers in Nederland. Het Duitse energiebedrijf RWE bijvoorbeeld kreeg eind december een vergunning voor de bouw van een elektrolyser van 50 MW in de Eemshaven. HyCC heeft drie elektrolysers in de planning en werkt onder meer samen met staalfabrikant Tata Steel en energieconcern BP. Shell maakte deze week bekend dat het een elektrolyser van 200 MW besteld heeft die de komende jaren moet verrijzen op de Tweede Maasvlakte. En dat alles valt in het niet bij het enorme waterstof- en windproject NortH2 dat Shell wil bouwen in het noorden.
Tot op de letter voorbereid
Dat 15 miljard euro zou moeten worden uitgetrokken voor „hoogwaardige hernieuwbare energiedragers” is tot op de letter voorbereid door een commissie met ambtenaren van bijna alle ministeries, onder leiding van Laura van Geest, voorzitter van de Autoriteit Financiële Markten. In januari 2021 publiceerde die commissie Bestemming Parijs, een omvangrijk rapport met voorstellen voor het Nederlandse klimaatbeleid in het komend decennium.
De commissie-Van Geest berekende tot drie cijfers achter de komma hoeveel miljard allerlei klimaatmaatregelen tot 2030 zouden kosten. Veel ervan is letterlijk in het coalitieakkoord terechtgekomen. Ze stelde daarnaast voor 15 miljard te investeren in opschaling van nieuwe vormen van groene energie – met name waterstof en groen gas – om alvast een voorschot te nemen op de periode na 2030. Voor waterstof zou 5 à 10 miljard euro nodig zijn.
„Mijn inschatting is dat waterstof de grootste post zal worden van die 15 miljard euro”, zegt VVD-Kamerlid Erkens. Al benadrukt hij, net als collega’s van andere coalitiepartijen, dat de besteding van de hele pot nog niet vastligt. „Dat is aan de minister.”
Het is echter aannemelijk dat de opkomende Nederlandse waterstofindustrie de grootste bijdrage zal ontvangen uit het ‘klimaat- en transitiefonds’ van 35 miljard euro dat het nieuwe kabinet instelde. De andere genoemde maatregelen, van stimulering van hybride warmtepompen tot de bouw van twee kerncentrales, staan in de boeken voor 0,9 tot 5 miljard euro.
Dat desondanks aan groene waterstof nauwelijks woorden besteed worden in het coalitieakkoord, verbaast Erkens niet. „Ik denk dat het komt doordat alle coalitiepartijen het hierover eens waren.” De Nederlandse politiek heeft zich bijna unaniem achter waterstof geschaard. Een motie uit juni 2020 om de kabinetsplannen voor elektrolysers te „intensiveren” om „in Europa een toonaangevende rol in de waterstoftransitie te verwerven” kreeg bijna Kamerbrede steun – alleen PVV en Forum voor Democratie waren tegen.
Met de miljarden die het nieuwe kabinet nu vrijmaakt voor groene waterstof, positioneert Nederland zich nadrukkelijker als speler van betekenis in Europa. De financiële steun is vergelijkbaar met die in Duitsland, Frankrijk, Italië en het Verenigd Koninkrijk – al zet het VK ook nadrukkelijk in op de goedkopere ‘blauwe waterstof’ uit gasfabrieken met CO2-opslag.
„Ik denk dat we in Nederland een uitstekende positie hebben”, zegt Galjee van waterstofbedrijf HyCC, onlangs opgericht door chemiemultinational Nobian en de Australische investeerder Macquarie. Nieuwe windparken op de Noordzee zullen de benodigde duurzame stroom leveren, de elektrolysers worden gebouwd aan de kust , waar de stroomkabels aan land komen en waar toch al industrie gevestigd is: Zeeland, de Botlek, Velsen, de Eemshaven.
Dat is niet alleen een toekomstdroom van Galjee. Het vorige kabinet heeft in de afgelopen maanden de eerste kaarten al getekend. Het Aanvullend ontwerp Programma Noordzee en het Meerjarenprogramma Infrastructuur Energie en Klimaat hebben titels die niet makkelijk uit de mond rollen. Maar ze beschrijven samen een heel nieuw bloedvatenstelsel, dat de Nederlandse industrie moet gaan voorzien van elektriciteit en waterstof. Dit energiesysteem ademt als het ware in door vele honderden nieuwe windmolens op de Noordzee – en, als het aan het nieuwe kabinet ligt, ook via twee extra kerncentrales.
Waterstof drukt op dat systeem een belangrijk stempel. Afgelopen herfst verhoogde het kabinet het doel voor de bouw van windparken op zee van 11 GW in 2030 naar 21 GW in 2031. Pakweg de helft van die extra windmolens is nodig om de gewenste elektrolysers van stroom te voorzien.
De Kamerleden die meeschreven aan de klimaatplannen benadrukken dan ook dat het nieuwe kabinet niet louter geld wegzet voor waterstoffabrieken. Het trekt ook 3 miljard euro uit voor de omschakeling van de grootste industriële ‘uitstoters’ van schadelijke gassen, en 4 miljard voor infrastructuur – in de praktijk zal er veel overlap zijn. Kabels voor wind op zee kunnen bijvoorbeeld ook ten goede komen van de waterstofplannen. „Dit is een best guess van wat we gaan doen, en wat het moet opleveren voor de transitie van onze hele economie”, zegt Kamerlid Pieter Grinwis (ChristenUnie).
Ambitieuzere klimaatplannen
Of het nieuwe kabinet vasthoudt aan de 3 à 4 GW aan elektrolysers voor groene waterstof die het vorige kabinet plande, is nog niet vastgelegd. Het is niet onaannemelijk dat de plannen zelfs nog worden uitgebouwd. Dit kabinet heeft immers ambitieuzere klimaatplannen dan het vorige, en de bijna voltallige Tweede Kamer heeft al in 2020 per motie om méér waterstof gevraagd.
Bovendien ligt er een ogenschijnlijk technisch, maar belangrijk
Europees wetsvoorstel op tafel, dat tot inzet van groene waterstof verplicht in transport en de industrie – in de industrie zelfs op grote schaal. Om zoveel waterstof in Nederland te maken, moeten er tot 2030 nog eens dubbel zoveel elektrolysers gebouwd worden als in het huidige, toch al ambitieuze plan. Voormalig staatssecretaris Yesilgöz schreef in december dat het wetsvoorstel „forse gevolgen” kan hebben voor Nederland, maar „mogelijk ook kansen” biedt.
VNCI-voorzitter Wientjes maakt zich er wel enige zorgen over, zegt hij. „Met alleen groene waterstof wordt dat lastig. Het kabinet moet goed uitkijken dat uit Brussel geen regels komen die onze voorsprong verkleinen.”
Hij hoopt – mede daarom – op meer samenwerking voor waterstof tussen Europese landen, en vraagt aandacht voor import van waterstof van buiten Europa. „Tot nu toe vind ik het nogal nationaal. Dat moeten we zo snel mogelijk herstellen.”
ChristenUnie-Kamerlid Grinwis wil niet op de zaken vooruitlopen. En überhaupt wil hij waterstof niet als dé oplossing presenteren. Fabrieken zouden deels ook via andere, efficiëntere technieken kunnen vergroenen. „We moeten andere oplossingen niet uit het oog verliezen.
Op waterstofgebied is sprake van een stevige lobby. Als we in waterstof gaan investeren, laten we dat dan met gezond verstand doen.”
Ik denk dat ik een goedkoop kustappartement in Belgie ga kopen. 
