Voedselzekerheid plots weer prioriteit in Europa
Prijzen knallen omhoog door oorlog: ’We zullen meer zelf moeten telen’
De graanschuur van Europa staat in brand en prijzen voor kipfilet knallen omhoog door een Oekraïense exportstop. Het wapengekletter wekt Europa uit de droom dat welvaart, veiligheid en voedselzekerheid de nieuwe natuurlijke toestand zou zijn in ons werelddeel. Maar dat wensdenken was ’strategische apathie’, stelt hoogleraar Rob de Wijk. Moet Europa wat betreft voedsel, net als voor energie en defensie, beter voor zichzelf zorgen?
Jochem Versloot windt er geen doekjes om. „De situatie is extreem slecht”, zegt de directeur van vleesbedrijf Jan Zandbergen Group. Vrachtwagens vol pluimveevlees arriveerden de afgelopen jaren vanuit Oekraïne in Nederland, maar die levering is volledig gestopt. „De fabriek zelf in het westen van Oekraïne is fysiek niet geraakt. Maar arbeiders zijn er niet meer. Alle mannen van 18 tot 60 jaar moeten een legeruniform aan.”
De 23 Oekraïense vrachtwagens die nog in Nederland waren toen de oorlog uitbrak, heeft het Veenendaalse bedrijf vol humanitaire hulpgoederen teruggestuurd. Sinds het vrijhandelsversdrag met Oekraïne in 2016 kwam er jaarlijks zo’n honderdduizend ton pluimveevlees naar de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk.
Brood
Dat valt weg, terwijl het aanbod van kippenvlees in Europa toch al krap is door de uitbraken van vogelgriep. Versloot: „Ik zie vleesprijzen op recordhoogtes staan, zoals ik nog niet eerder heb meegemaakt.” Niet alleen een blik in het vleesvak doet pijn, ook de broodafdeling knaagt aan onze portemonnee. „Ik denk dat de prijs voor een heel brood met tien tot vijftien cent omhoog moet”, schat Arend Kisteman, voorzitter van de Nederlandse Brood en Banketbakkers Ondernemers Vereniging (NBOV).
De Zwolse bakker ziet net als zijn collega’s de meelprijzen exploderen. „Dertig procent van het graan dat Nederlandse bakkers gebruiken, komt uit Oekraïne”, aldus Kisteman. En het is maar de vraag of daar geoogst gaat worden, de komende zomer.
En dan kampen bakkers ook nog met stijgende energie- en transportprijzen en een arbeidsmarkt onder druk, schetst Joost Rekker, voorzitter van de NVB, de brancheorganisatie van industriële bakkers, en financieel topman van Borgesius, de grootste broodbakker van Nederland. „Zonder gas of personeel is het lastig brood bakken”, zegt Rekker. „Prijs is één factor, beschikbaarheid is een tweede. De Oekraïne-crisis doet nog een schepje boven op de bestaande prijs- en beschikbaarheidsissues.”
Aardverschuiving
Zo verstoort het wapengekletter wreed de Europese droom dat we ons nooit meer zorgen hoeven te maken over kou, honger of tanks in de straten. Er is sprake van een aardverschuiving: voedselzekerheid is ineens weer een prioriteit. In Brussel stelde de Franse landbouwminister Julien Denormandie deze week dat het landbouwplan Farm to Fork opnieuw tegen het licht zal worden gehouden. „We moeten alles gaan doen om het productiepotentieel in Europa vrij te maken. Waar mogelijk nu al, in het huidige seizoen.”
In Nederland gaan gelijkluidende stemmen op. Gert-Jan Oplaat, voorzitter van de Vereniging van de Nederlandse Pluimveeverwerkende Industrie (Nepluvi), waarschuwt voor ’tekorten’ aan kippenvlees. Henk Bleker, ex-staatssecretaris van Landbouw, stelt dat de ’graanschuren van Europa in brand staan’. En Bleker geeft CDA-topman Wopke Hoekstra gelijk dat het regeerakkoord terug naar de tekentafel moet. „Te beginnen bij het hoofdstuk landbouw, stikstof en natuur!”
Opmerkelijk genoeg legde het succes van het Europese Gemeenschappelijk Landbouw Beleid de basis voor het idee dat winkelkarretjes vol goedkoop voedsel vanzelfsprekend zijn. Maar het stimuleren van die agrarische productie, waarin Nederland kampioen werd, kwam juist voort uit de noden tijdens en vlak na de Tweede Wereldoorlog. Bleker: „Ik heb oudere boeren vaak horen zeggen: ’Er moet eerst oorlog komen voor de politiek inziet hoe belangrijk boeren en landbouwgrond zijn.’ Niemand nam hen serieus.”
Welvaart
Hoogleraar strategische studies Rob de Wijk onderschrijft die uitleg. „Het succes van de EU doet velen geloven dat welvaart en veiligheid de nieuwe natuurlijke toestand voor het Europese continent zouden zijn”, zegt de oprichter van het Haagse Centrum voor Strategische Studies. „We nemen de overvloed aan voedsel voor lief en vinden oorlog voeren maar ouderwets. We denken dat de wereld fundamenteel is veranderd. Maar dat is naïef.”
„Ik heb altijd aandacht gevraagd voor de geopolitieke context. Net als bij defensie en energie geldt bij voedsel: maak jezelf niet te afhankelijk van anderen. Ook het nieuwste Brusselse landbouwplan Farm to Fork leidt ertoe dat onze voedselproductie per hectare zal dalen. En dat meer import nodig is. Als je daarvoor waarschuwt, weten ze zich in Den Haag geen raad. Men focust alleen op het eindpunt van zelfgekozen transities. Ik wil het woord naïef niet eens meer horen, het is strategische apathie van onze politieke leiders.”
Volgens BBB-Kamerlid Caroline van der Plas is het hoog tijd voor een U-bocht in het landbouwbeleid. In zijn Green Deal wenst eurocommissaris Frans Timmermans een omslag naar biologische en extensieve landbouw. Maar beide zullen onze voedselproductie verlagen, blijkt uit wetenschappelijke analyses.
„Ik zeg al maanden: waar zijn we nou mee bezig? Dan word ik in de Kamer weer weggezet als natuurkiller. Maar dan zeg ik: Tjeerd (de Groot, D66-Kamerlid), als mensen een lege maag hebben, gaan ze niet in het bos wandelen.”
Stikstofmiljarden
Ook door de opkoop van talloze veebedrijven nabij natuurgebieden moet een streep, vindt Bleker, nu tevens interim-voorzitter van de Nederlandse Melkveehouders Vakbond. „We gaan nu toch geen 25 miljard euro inzetten om duizenden hectares vruchtbare landbouwgrond uit productie te nemen?”
Oplaat is het met hem eens. „Laten we alleen grote natuurgebieden beschermen. Spendeer die stikstofmiljarden op een verstandige manier. Als dit kabinet het groenste ooit wil worden, moet het nu investeren in defensie!”
China
Bakker Kisteman begrijpt de zorgen over voedselzekerheid. „Graanprijzen stegen al, ook omdat China steeds meer tarwe verwerkt. We zullen meer granen zelf moeten telen, en daar wordt ook al onderzoek naar gedaan. Gooi niet de baby met het badwater weg. Er is eerst een alternatief nodig als je hier de voedselproductie zou willen afbouwen. Ik snap die boeren heel goed.”
Toch klinkt er ook kritiek op een te nationalistische visie. ,,Ik vind het een domme discussie”, reageert vleeshandelaar Versloot. ,,Het zorgt er juist voor dat je je afschermt voor internationale handel. Wanneer je in Europa meer vlees wilt produceren, moet je meer granen importeren. Als politici echt bezorgd zijn over te hoge voedselprijzen, moeten ze de Europese tariefmuren afbouwen.”
Die beletten dat voedsel op de meest geschikte plek wordt geproduceerd, ook buiten Europa. Dat zou de consument ook in prijs kunnen schelen.
