“Er staat een nieuwe lichting jihadi’s klaar. Nóg extremer”
Ilyas Zarhoni en Cherif El Farri deradicaliseren jongeren met succes, maar mogen niet in gevangenissen werken
“België doet veel te weinig aan deradicalisering.” Ilyas Zarhoni en Cherif El Farri van centrum Ceapire uit Antwerpen kunnen het niet genoeg herhalen. Al vijf jaar proberen zij jongeren die van haat hun geloof hebben gemaakt opnieuw bij zinnen te brengen. Met succes, zeggen ze zelf. Maar hun werk is nog lang niet af. “Er staat een nieuwe generatie jihadi’s klaar. Dit waait echt niet vanzelf over, zoals minister Koen Geens denkt.”
Hamid (een fictieve naam) was een jongen zoals er in ons land wel meer zijn. Van Marokkaanse afkomst, niet dom en om verschillende redenen boos op de wereld: racisme, ongelijkheid, armoede. Zoals veel van zijn leeftijdsgenoten in de wijk had hij van kinds af aan met vader en moeder meegekeken naar het nieuws op één van de Arabische nieuwszenders die elke dag berichten over de gruwelen in het Midden-Oosten. Het soort horror dat wij in onze journaals amper te zien krijgen en dat schreeuwt om actie. Sommige pubers kan je dan makkelijk wijsmaken dat wraak de beste actie is. En dat gebeurde bij Hamid. Hij werd een jihadi, bereid om te sterven. Hij plande een dodelijke aanslag in ons land. Net op tijd kon hij worden gevat. Omdat hij minderjarig was, werd hij in een jeugdinstelling geplaatst.
Aan Ilyas Zarhoni (28) en Cherif El Farri (36) van centrum Ceapire werd gevraagd om Hamid een deradicaliseringstraject te laten doorlopen. “We dachten dat onze slaagkansen nul komma nul procent waren. Die gast was doordrongen van haat”, zegt El Farri. In de ogen van Hamid moet er geen lagere mensensoort hebben bestaan dan die twee moslims die hem in dienst van de overheid van het echte geloof af wilden helpen.
“We begonnen hem te ondervragen over het kalifaat. Wat is dat, volgens jou? En aan welke voorwaarden moet je volgens de islamitische wetteksten voldoen om een kalifaat op te richten? En aan welke regels moet een kalifaat zich houden? Hij wist het allemaal niet. We toonden hem de teksten waarin het staat. Zo doen we het altijd: we vertrekken vanuit hun ideologie en zaaien twijfel. En dat doen we in het begin uitsluitend aan de hand van de Koran en de Hadith, de uitspraken van de profeet Mohammed. Wij kennen de teksten en bronnen waaruit jihadi’s putten door en door. We weten waar IS en Al Qaida met opzet fout hebben vertaald en waar dingen uit hun context zijn gehaald. We tonen hen die manipulatie zwart op wit. Het zijn niet wij die hen overtuigen, dat doet de Koran zelf.”
“Dat we tot Hamid begonnen door te dringen, zagen we toen hij tijdens onze gesprekken notities begon te nemen. “Ik ga dat allemaal nog eens op mijn gemak controleren”, zei hij. Hij heeft dat gedaan. Op den duur begon hij ons zelf dingen te vragen. Ons eerste doel hadden we vrij snel bereikt: hij ging inzien dat bloedvergieten volgens de islam haram is, verboden. De tweede stap is om hen ook van hun vijandbeeld en van hun al te kortzichtige interpretatie van de Koran af te helpen. Dat lukt, na een paar maanden, bij 90% van de jongeren die we behandelen, en dat zijn er al meer dan honderd. Dat het ook bij Hamid zou werken, hadden we nooit durven te hopen. Hij is nu helemaal op het rechte pad, en ik denk dat de kans op hervallen klein is.”
Ceapire - voluit Centrum voor Advies inzake Preventie en Interventie met betrekking tot Radicalisme en Extremisme - is gevestigd in het hart van Borgerhout, een wijk waar het geronsel van moslimextremisten en de mocromaffia nooit is gestopt. Foto’s van Zarhoni en El Farri zijn al gedeeld op Telegram, de goed beveiligde berichtenapp. “Dit zijn de honden”, staat er dan bij. In hun brievenbus wordt er soms een doodsbedreiging geschoven. Zarhone en El Farri bellen er niet eens de politie meer voor. Ze onderschatten de potentiële agressie van de groepen die ze bestrijden niet, maar in hun eigen wijk houden ze zich doorgaans koest.
Geen losers
In hun kantoor ontvangen Zarhoni en El Farri geradicaliseerde jongeren die door Justitie zijn doorgestuurd en ook jongens en meisjes die op weg zijn om jihadi te worden. Als ze er binnenwandelen, schrikken ze. Dit is geen duf kantoor van sociaal assistenten of overheidsambtenaren. Tussen mokkakleurige muren staat hedendaags design, veelal zwart van kleur. “Dit zijn geen losers”, denkt de Mo die hier op het matje moet. Zarhoni en El Farri zien er ook zelf niet uit als straathoekwerkers. Ze gaan sober, maar modieus gekleed, zoals sommige kopstukken binnen de mocromaffia. Mannen die het - in de ogen van hangjongeren - hebben gemaakt. El Farri, die ook theoloog is, was jarenlang een dikbetaalde systeemingenieur bij de Europese Commissie, Zarhoni verdiende de kost als islamleerkracht.
“Wij zijn het levende bewijs dat er wél kansen zijn”, zeggen ze. “En daar proberen we die jongeren ook van te doordringen. We vragen hen op de man af: ‘Als een man die twee jaar geleden uit Syrië naar België is gevlucht erin slaagt om in één jaar tijd op de Turnhoutsebaan een restaurant goed te laten draaien, waarom zouden jullie dat niet kunnen?’”
Je zou het niet zeggen, maar toch liggen Zarhoni’s en El Farri’s roots in het jeugdwerk. Daar kwamen ze ook voor het eerst persoonlijk met extremisme in contact. Fouad Belkacem van Shariah-4Belgium aasde op de Antwerpse jongeren met wie ook zij werkten, en hij deed dat met succes. Gastjes die zij probeerden bij te brengen dat ze iets van hun leven konden maken, trokken naar Syrië om dat leven te vergooien. Ze konden het niet meer aanzien en stortten zich op deradicaliseringswerk.
Twéé ambtenaren
Ze begonnen ermee in 2013, in 2016 gaven ze hun baan op om er een fulltimebezigheid van te maken, vandaag werken ze samen met de Vlaamse en Nederlandse overheid. Ze zouden ook de gevangenissen in willen trekken, maar de gesprekken met het ministerie van Koen Geens blijven steken in het verkennende stadium. “De overheid doet zo goed als niks. In de gevangenissen zijn twee echte deradicaliseringsambtenaren aan de slag. Twee. Er zijn moslimconsulenten, een soort aalmoezeniers, en andere hulpverleners, maar die hebben geen ervaring met dit soort werk. En er zitten zeker 450 geradicaliseerde moslims vast. Die Fouad B., die Benjamin Herman in de gevangenis had bekeerd, is nu gearresteerd omdat hij een journalist van ‘De Morgen’ had verteld dat hij een aanslag zou plegen, maar hij had al twee voorwaarden voor zijn invrijheidstelling verbroken: hij volgde geen deradicaliseringstraject en hij had zich ook niet bij de politie aangemeld. En toch pakte de politie hem niet op. Dan vraag ik mij luidop af: weten minister Geens en bij uitbreiding deze regering nog wat voor een leed die extremisten hebben berokkend bij de aanslagen in Brussel? Is al dat lijden van die mensen nu al vergeten? Moeten er eerst nieuwe aanslagen komen?”
Zarhoni en El Farri zijn ervan overtuigd dat hun aanpak ook bij ex-Syriëstrijders kan werken. “Niet bij allemaal, en misschien slaag je er bij de meesten niet in om ze van hun extreme interpretatie van de islam af te helpen, maar ik geloof wel dat je hen kan doen inzien dat geweld tegen hun geloof indruist.”
Cristiano Ronaldo
Deradicaliseren alleen zal niet helpen om onze toekomst veilig te stellen. El Farri: “De voedingsbodems moeten verdwijnen, maar dat kan nog heel lang duren. Discriminatie op de arbeids- en woningmarkt, de toestand in het Midden-Oosten, de opvoeding die veel van die jongeren krijgen, de hele promomachine van Saoedi-Arabië om moslims tot het strenge salafisme te bekeren, het wantrouwen dat veel Belgen hebben tegenover moslims, het ingebakken slachtoffergedrag in onze wijken, dat zal allemaal niet in één-twee-drie verdwijnen.”
Dus doet Ceapire ook aan preventie. “We hebben van minister Liesbeth Homans - die gelukkig wel de bedreiging ziet - een bedrag gekregen om filmpjes te maken die we online gaan verspreiden zoals ook de ronselaars doen”, zegt Zarhoni. “Daarin confronteren we jongeren met simpele, onweerlegbare feiten. We hebben er in het verleden zo al een paar gemaakt en we weten dat de impact groot is. Wij reiken hen ook helden aan, voorbeelden naar wie ze kunnen opkijken.”
In de spreekkamer van Ceapire is één wand behangen met foto’s van zulke helden. Ghandi, Malcolm X, Mandela, zelfs Michael Jackson en Cristiano Ronaldo.
Toegang krijgen tot jongens via voetbal, het is een methode die ook de ronselaars gebruiken. “Ze zitten op ‘FIFA’”, weet Zarhoni. “Daar, en op spelletjes zoals ‘Fortnite’, benaderen ze kinderen van elf, twaalf jaar. Binnen de kortste keren hebben ze sommigen van hen naar het darkweb gelokt, waar die gastjes helemaal gebrainwasht worden. Vroeger was het simpel: Belkacem en andere ronselaars hingen gewoon rond de pleintjes, maar nu zie je die mannen niet meer. Je weet zelfs niet wie ze zijn. Ze opereren uitsluitend nog op het internet, onder schuilnamen.”
“Er staat een nieuwe lichting klaar en die is potentieel nog extremer dan de vorige, omdat deze kinderen zijn opgegroeid met en dus gewend geraakt aan de gruwel van IS: de perfect geregisseerde clips waarin vijf camera’s een onthoofding filmen, dat vinden zij geweldig. Hun drempel om tot geweld over te gaan is volgens mij nog lager geworden.”
“Wie nu probeert te sussen, is gevaarlijk bezig”, besluit El Farri. “De toestand is zeer ernstig. Wij willen niet blijven toezien hoe er nog meer bloed vergoten wordt. En ook niet hoe die jihadi’s met elke nieuwe aanslag een deel van de politiek en de bevolking opzetten tegen ons, de gewone moslims in dit land, de overgrote meerderheid die niemand kwaad doet.”