Bent u ook zo benieuwd naar die 'verdwenen' Van Gogh-tapes?
Gijs van de Westelaken had graag geweten of de moord voorkomen had kunnen worden
Nog steeds worden de AIVD-taps van de Hofstadgroep inzake de moord op Van Gogh niet vrijgegeven.
Ruim negen jaar geleden, in 2008, mocht ik op deze plek een voetnoot schrijven bij wat toen het afsluitende Kamerdebat leek over de moord op Theo van Gogh, op 2 november 2004. In de tussenliggende jaren was met name één kwestie blijven hangen: waar waren toch de AIVD-taps gebleven van de afluisteroperatie in het Haagse Laakkwartier, waar de geheime dienst maandenlang leden van de Hofstadgroep rond moordenaar Mohammed Bouyeri in de peiling had gehouden?
Kort na de moord konden ze om staatsgeheime redenen niet overhandigd worden aan het Openbaar Ministerie en/of de Tweede Kamer, vervolgens bleken ze grotendeels van te slechte kwaliteit en uiteindelijk klopte ook dat niet: ze waren zoek, of per ongeluk weggegooid, of vernietigd, want dat gebeurde nu eenmaal standaard met oude computerbestanden. Een onbevredigend einde, want graag hadden we, samen met een enkel actief Kamerlid als SP'er Ronald van Raak, geweten of de AIVD in de weken voorafgaand aan 2 november misschien niet goed had afgeluisterd - en wie weet de moord dus had kunnen worden voorkomen.
De kwestie van de bestanden belandde zo op de lijst met wonderbaarlijke Haagse verdwijningen, aangevoerd door het befaamde fotorolletje van Srebrenica. De Kamer zette opgelucht een streep onder het dossier-Van Gogh, men had tenslotte wel wat anders aan het hoofd dan oude koeien; ik zie nog de verveelde blik voor me van Alexander Pechtold richting plafond - gelukkig, daar ging het belletje voor een stemming, snel wegwezen - gadegeslagen door een zware delegatie AIVD'ers op een ambtenarentribune. Buiten scheen de zon, op een terrasje aan het Plein hief de vijftien m/v sterke AIVD-delegatie het glas op de goede afloop, met uitzicht op het fraaie pand van de exclusieve sociëteit De Witte - straks zouden de hogergeplaatsten onder hen daar wellicht nog wel een afzakkertje nemen, te midden van de andere leden van de Haagse politieke en vooral ambtelijke elite.
Het gekonkel van topambtenaren achter de schermen, terwijl de heren een genoeglijk glaasje drinken in sociëteit De Witte
Die onbevredigende voetnoot bleef de jaren daarna hangen, bij ons althans, en toen het tienjarig jubileum van de moord zich aandiende, bedachten we - we zijn tenslotte filmmakers - dat het een goed idee zou zijn een politieke thriller te maken rond die effectieve onder-het-tapijt-veegoperatie.
Dat vonden ze bij de VPRO, de Human en de NPO ook, en dus maakten we 2/11 - Het Spel van de Wolf, waarin het plot vooral draaide rond die verdwenen bestanden - en rond het gekonkel van topambtenaren achter de schermen, verbeeld in een sessie tussen Pierre Bokma als secretaris-generaal en Johan Leysen als AIVD-hoofd, terwijl de heren een genoeglijk glaasje drinken in sociëteit De Witte.
De film zou worden uitgezonden op 2 november 2014 en in de weken daaraan voorafgaand kort te zien zijn in enkele bioscopen. Bij een daarvan, EYE in Amsterdam, meldde zich al snel een delegatie van Binnenlandse Zaken onder aanvoering van minister Ronald Plasterk. Ze kochten een kaartje - waarvoor dank - en toen er rond de theorie van de film toch nog enige politieke opwinding ontstond, besloot de minister alsnog tot een aanvullend onderzoek.
Misverstandje
O nee hoor, bij de AIVD wordt niks zomaar weggegooid, hadden we dat gezegd? Misverstandje
Dat duurde even, maar ruim een jaar later kwam de CTIVD (de commissie die toezicht houdt op de veiligheidsdiensten) met een stevig rapport, waarin een intrigerende verrassing stond: alle afluisterbestanden waren opnieuw uitgeluisterd en geanalyseerd. Hè?! Ze waren toch zoek, weggegooid of vernietigd? O nee hoor, bij de AIVD wordt niks zomaar weggegooid, hadden we dat gezegd? Misverstandje - ze waren destijds gewoon grotendeels onverstaanbaar, dus kon men er niks mee, maar anno 2015 ging dat met nieuwe software stukken beter.
Niet dat er nou echt interessante zaken naar voren waren gekomen - die bestanden, het stelde grotendeels maar bar weinig voor, een enkel ondergeschikt nieuwtje daargelaten; nee, de commissie had ook geen behoefte om, wat ze anders meestal wel doen, het rapport te voorzien van een geheime bijlage, dat was helemaal niet nodig.
Nou, reageerden wij, samen met de al die jaren vasthoudende reporter Peter Wierenga: als het allemaal niet veel voorstelt, maak die bestanden dan maar openbaar, dan kunnen we ze zelf beluisteren. Maar dat ging zomaar niet. Wierenga stortte zich op een WOB-procedure, die in eerste instantie integraal werd afgewezen (die 'nationale veiligheid' bleek toch ineens een dingetje); na een bezwaar werden alsnog 12 A4'tjes verstrekt, de meeste met erop niet meer dan een deels weggelakte alinea.
Op internet lazen we dat mevrouw mr. drs. J.J.P. Bosman lid was van de ballotagecommissie van sociëteit De Witte
Op naar de Haagse rechtbank dan maar. Eind augustus mochten we onze zaak bepleiten bij mevrouw mr. drs. J.J.P. Bosman, die al snel korzelig haar hakken in het zand zette toen de inderdaad nogal aandringende WOB-specialist Roger Vleugels namens ons het woord voerde. Dat beloofde niet veel goeds. Erg optimistisch waren we al niet binnengekomen - op internet hadden we gelezen dat mevrouws enige nevenfunctie het lidmaatschap van de ballotagecommissie van sociëteit De Witte (zie boven) was.
Raakt u ook zo benieuwd naar die oninteressante bestanden?
Het verbaasde ons dan ook niet toen we onlangs in de post een afwijzing van de rechter op het WOB-verzoek aantroffen - veel woorden maakte ze er niet aan vuil, maar om ons schuldbewust in de hoek te zetten schrok ze ook niet terug voor een enkele pompeuze formulering, zoals: 'Het vrijgeven van de informatie vormt een directe bedreiging voor de democratische rechtsorde en de veiligheid van de staat.' Raakt u ook zo benieuwd naar die oninteressante bestanden?
Rest ons nog een laatste beroepsinstantie: de Raad van State. Maar ja, die staat onder leiding van Piet Hein Donner, de man die kort na de moord, met het oog op Van Goghs geschriften, als minister van Justitie, voorstelde de Wet op de Godslastering maar eens af te stoffen. Of hij lid is van De Witte weet ik niet. Enfin, we beraden ons.
