Waarom Janmaat geen Wilders werd
DiscriminatieTwintig jaar voor Geert Wilders werd al eens een Kamerlid vervolgd voor discriminatie: Hans Janmaat. Aan de vooravond van het Wilders-proces een terugblik op die zaak. ,,Janmaat zou nu nooit meer veroordeeld worden.''
http://www.ad.nl/nieuws/waarom-janmaat- ... ~a0545625/
Of Wilders wordt veroordeeld? Wil Schuurman kan het niet schelen. Haar tv gaat maandag niet aan voor het megaproces rond de PVV-leider. De 73-jarige weduwe van Hans Janmaat, de voorman van de Centrum Democraten (CD), heeft niks met de PVV en niks met Geert Wilders.
Tijdgeest
,,Toen wij nog in het parlement zaten en hij medewerker van de VVD was, zat hij ons altijd met een kwaaie kop aan te kijken.'' Een interview wil ze best. Zoveel volk komt er niet aanwaaien in haar huurwoning met betegeld voortuintje in het Haagse Kijkduin. Maar of ze van dienst kan zijn? Ja, haar man was ook Kamerlid toen hij net als Wilders vervolgd werd voor een discriminerende uitspraak tegen partijgenoten.
Of het een met het ander te vergelijken is? ,,Onze tijd was zó anders.'' Het was, zeggen álle betrokkenen bij de rechtszaak van twintig jaar geleden, een totaal andere tijdgeest. Rupert van Heijningen, zoon van Janmaats inmiddels overleden advocaat Leo: ,,We zijn het met z'n allen een beetje vergeten, maar Janmaat was in de jaren 80 en 90 een paria. En dat kun je van Wilders, ondanks alle kritiek die hij krijgt, echt niet zeggen.''
,,Wil je nog wat koffie? Zullen we er wat lekkers bij doen?'' Wil Schuurman glijdt van de rode leren bank haar rolstoel in, en rijdt naar de keuken. Ze praat graag over haar in 2002 overleden echtgenoot. ,,Ik weet waar ze hem allemaal voor hebben uitgemaakt. Racist, nazi. Voor mij was hij een fijne man.'' Ze waren niet echt man en vrouw, hoewel ze samenwoonden en trouwden. Het was 'vooral vriendschappelijk'.
Blonde types
,,Hans is met me getrouwd omdat hij me een pensioen wilde nalaten. Hij viel op slanke blonde types. Nou, je ziet, daar voldoe ik niet aan.'' Schuurman herinnert zich de demonstratie die tot de rechtszaak tegen haar man leidde nog goed. Het was een koude tocht, die zaterdag 24 februari 1996, door de binnenstad van Zwolle, met zo'n honderd aanhangers van CD en de verwante partij CP '86.
Schuurman: ,,Voor de CP liepen er van die grote mannen mee, met geschoren hakenkruizen op hun achterhoofd.'' Er waren tientallen politiemannen bij, en agenten in burger. De demonstranten wapperden met Nederlandse vlaggen en riepen 'vol is vol'. Janmaat zelf, ingepakt in een groene jas en rode sjaal, sprak aan het einde van de tocht. Hij hield het kort: hij had geen microfoon en zijn stem begaf het bijna. Maar hij sprak wel die ene zin uit, waarvoor hij in de rechtbank zou belanden: ,,Wij schaffen, zodra wij de mogelijkheid en de macht hebben, de multiculturele samenleving af.''
Demonstreren
Dat de optocht mocht, was bijzonder: de meeste demonstraties van de twee partijen werden in die tijd verboden. VVD'er Jan Franssen, destijds burgemeester van Zwolle, zag geen beletsel. ,,Ik vond dat andere burgemeesters wel heel snel tot een verbod overgingen, terwijl deze mensen gewoon het recht op demonstreren hadden.''
Het was een controversiële gedachte. Franssen kreeg 'een bak vuil' over zich heen. ,,Ik werd bedreigd, ontving enveloppen met rare teksten erin, nare telefoontjes. Mijn banden werden lekgeprikt. Ik ben tien dagen beveiligd. Maar ik wilde geen lafaard zijn. Als bestuurder moet je de wet volgen, niet je eigen politieke voorkeur.'' Eén ding meldde Franssen de demonstranten van tevoren: ,,We zullen héél goed volgen wat u doet''. De aanwezige agenten droegen opnameapparatuur mee, de banden zouden later uitgebreid door het Openbaar Ministerie worden bestudeerd. De tocht verliep rustig.
Wil Schuurman rommelt in haar keuken. Ze trekt een van de lades open. Rijen witte doosjes. Morfinepillen, tegen de hevige fantoompijn waar ze sinds de beruchte aanslag in 1986 in het dorp Kedichem aan lijdt. ,,Het is al zo lang geleden en toch voelt het af en toe nog altijd alsof iemand vleeshaken in mijn been zet.'' De afloop is bekend: Schuurman sprong uit het raam van hotel Cosmopolite toen een massa tegenstanders brand stichtte, kreeg een slagaderlijke bloeding en haar rechterbeen moest er bijna helemaal af. ,,En dan vinden mensen Wilders zielig, omdat hij 24 uur per dag beveiligd wordt. Hij krijgt tenminste beveiliging.''
Schuurman moet haar best doen om de rechtszaak die op de betoging in Zwolle volgde weer voor zich te zien. ,,We hadden zo veel processen, dat ze op elkaar gingen lijken.'' Wel weet ze dat het elke keer moeite kostte een advocaat te vinden. Voor deze zaak strikten ze raadsman Leo van Heijningen, in die tijd berucht door zijn verdediging van oorlogsmisdadiger Pieter Menten. Andere betrokkenen weten nog precies hoe het ging, die middag in maart '97, in de grote zittingszaal in Zwolle.
Een mediacircus als het proces-Wilders was het bepaald niet - een paar journalisten waren er maar. Officier van justitie Marjolein Verwiel herinnert zich vooral de publieke tribune vol tientallen CD-aanhangers. Die hadden allemaal een krant bij zich, gek genoeg. ,,Heel mal: steeds als ik opstond, sloegen ze allemaal de krant open, zo van: naar jou luisteren we niet. En ze riepen steeds 'boe' als ik sprak.''
Aandacht
Het was een zitting die anders was dan alle andere. Vanaf het begin, zegt rechter Rob van den Heuvel. Hij herinnert zich hoe Janmaats advocaat Van Heijningen riep dat de zaak niet kon beginnen. ,,Zogenaamd omdat hij zijn toga in de taxi had laten liggen. In werkelijkheid zat Janmaat in de kamer van een collega te telefoneren. Ik bood Van Heijningen aan zonder toga te beginnen, maar opeens dook Janmaat op en had de raadsman zijn toga toch te pakken.''
Daarna eiste Janmaat zelf de aandacht op. De CD-leider weigerde op de voor verdachten bestemde plek te zitten, omdat hij 'geen crimineel' was. Van den Heuvel: ,,Ik stelde hem voor de keuze: óf gewoon op die plek, óf de zaal verlaten. Dat laatste deed hij.''
Cameraploeg
Maar na een korte onderbreking van de zitting kwam Janmaat opnieuw binnen, weigerde nogmaals plaats te nemen en stormde wéér briesend weg. De rechter begreep er eerst niets van. Later wel: ,,Ik hoorde achteraf van de bode dat de hele scène werd overgespeeld. Want de cameraploeg die alleen buiten de zaal mocht filmen, had de eerste keer niet opgelet.'' Toen de rust was teruggekeerd, begon officier Verwiel over die gewraakte opmerking, 'Wij schaffen, zodra wij de mogelijkheid en de macht hebben, de multiculturele samenleving af'. Die was zonder de context misschien niet strafbaar, zei ze, maar de gedachte erachter wel. Er zat een 'versluierde' boodschap in.
Hollandse vlaggen
Verwiel staat er anno 2016 nog steeds achter, zegt ze. ,,In de context, waar gezwaaid werd met Hollandse vlaggen en 'vol is vol' werd geroepen, was het voor iedereen duidelijk. 'Voor buitenlanders is geen plaats.' Dat bedoelde hij.'' Bedoeld Advocaat Van Heijningen was volgens zoon Rupert 'oprecht verontwaardigd' over Verwiels redenering. ,,Justitie moest, vond mijn vader, mensen aanspreken op wat ze zeiden. Niet om wat ze mogelijkerwijs bedóéld hadden.''
Ook politicoloog Meindert Fennema, die later veel contact met Janmaat had, vond het 'een bizarre gedachtegang'. ,,Ze wilden hem dus veroordelen voor iets wat hij niet zei, maar wat hij mogelijk dácht.'' Getuigen hadden Janmaat en zijn advocaat niet. Van Heijningen had het twee dagen voor de zitting nog wel haastig geprobeerd. Of Fennema, die het in de Volkskrant voor Janmaat had opgenomen, niet wilde komen? Fennema heeft spijt dat hij toen weigerde.
Requisitoir
,,Ik had m'n nek al uitgestoken met die ingezonden brief, maar de reacties waren zo heftig dat ik bang was voor ontslag. Een collega op de universiteit kwam op me af, tussen de studenten, en riep: Meindert, je bent een lul.'' Voor Janmaat, zegt Rupert van Heijningen, golden andere regels dan voor andere politici. Ook in de rechtbank, zegt hij: zijn vader was ervan overtuigd dat politiek en justitie samenwerkten om de CD zo klein mogelijk te maken.
Eén zin uit het requisitoir van de officier, vond hij, was daar het ultieme bewijs voor: 'Politieke partijen als de CD en CP '86 hebben in Nederland - hoe vervelend wellicht ook - nu eenmaal een electoraat.' Daar zat, erkent de officier nu, 'wel een persoonlijke mening in'. Maar dat rechterlijke en wetgevende macht samenspanden om CD in de jaren 90 van het Binnenhof weg te krijgen: nonsens. ,,Ik heb nooit iets gemerkt van politieke druk.''
Oxazepam
Wil Schuurman is veel uit die periode vergeten. Niet omdat ze het wil, maar omdat ze 'een beetje vaag in haar hoofd' is. Ze krijgt kalmeringspillen, oxazepam, sinds ze dit jaar een joekel van een belastingaanslag kreeg. Veertigduizend euro moet ze het rijk betalen, omdat ze heeft verzuimd belasting af te dragen over het pensioen van Janmaat. 'Ze' zitten nog steeds achter haar aan, zegt ze. 'Ze', de machthebbers die het hen altijd moeilijk hebben gemaakt. 'Ze' zorgden, zegt ze, ook voor de afloop van die rechtszaak in 1997. Vier weken celstraf kreeg Janmaat opgelegd, waarvan twee voorwaardelijk. In hoger beroep werd het een voorwaardelijke celstraf, maar toch. ,,Ze wilden ons kapotmaken.''
Het is, zeggen alle betrokkenen van toen, een straf die voor zo'n uitspraak nu nooit meer zou worden uitgedeeld. ,,Janmaats kritiek op de multiculturele samenleving is inmiddels door zo'n beetje elke politicus overgenomen'', zegt Rupert van Heijningen. Ook medeverdachte Martyn Freling, destijds voorman van CP '86, zegt dat de straf 'door de tijd is ingehaald'.
Journalisten
,,Wilders gaat veel verder dan wij toen. Wij zeiden alleen dat we niet méér buitenlanders wilden; hij zegt dat hij er mínder wil.'' Het verschil? De Tweede Wereldoorlog was veel dichterbij dan nu, zegt Robert Bas, een van de weinige journalisten die de CD op de voet volgden. ,,De oorlog lag nog veel verser in het geheugen. Het maakt veel uit of je die verhalen van je ouders hebt gehoord, of van je opa en oma. Als tegenstanders Janmaat als nazi wegzetten, hadden ze de discussie al gewonnen. Voor veel mensen was Janmaat de SS.''
Het vonnis had grote impact op de CD-leider. Fennema: ,,Hij zei: bij de volgende verkiezingen kunnen we nog maar één slogan voeren. 'CD, u weet wel waarom.' Hij voelde dat hij voor elke andere uitspraak zou worden vervolgd. Hij was bang dat ze hem kapot wilden procederen. En dat was natuurlijk ook zo.'' Het wantrouwen van Janmaat werd na de uitspraak steeds groter. Hij vermoedde dat de stemmachines voor de verkiezingen in 1998 zó waren afgesteld, dat de CD nooit een zetel zou kunnen winnen.
Achtervolgingswaanzin
Fennema: ,,Achtervolgingswaanzin. Hij had te veel voor z'n kiezen gekregen.'' Bij de verkiezingen van '98 verdween de CD uit de Tweede Kamer. Vier jaar later overleed Janmaat aan hartfalen. Een beetje 'eerherstel' is er volgens Janmaats weduwe wel. Op straat in Kijkduin hoort ze het wel eens van mensen die haar aanschieten: 'Wil, Hans heeft toch gelijk gehad'. Intussen, zegt ze, krijgt Geert Wilders alles wat zij en haar man niet hadden. Kamerzetels. Media-aandacht. Permanente beveiliging.
En, bij de rechtszaak die maandag begint, Geert-Jan Knoops, 'de beste advocaat van het land'. Schuurman: ,,De mensen die ons steunden, zeiden toen al: het moet nog rotter worden, dan kiezen er veel meer voor jullie. En het ís rotter geworden. En de stemmen gaan nu naar Wilders.''
