BREKEND! DE GEHEIMZINNIGE ‘NEPGETUIGE’ VAN NRC SPREEKT ZELF: ‘OMTZIGT GAF MIJ GEEN INSTRUCTIES’
Door Joost Niemöller
Er was de afgelopen dagen in de media veel te doen over een zogeheten ‘nepgetuige’ die Kamerlid Pieter Omtzigt op een openbare bijeenkomst zou hebben gesouffleerd over eventuele Oekraïense vliegtuigen die de MH17 zouden hebben neergeschoten. Als gevolg van alle consternatie moest Omtzigt zijn woordvoerderschap over MH17 neerleggen. De ophef ontstond na een artikel in NRC Handelsblad.
Maar hoe zat het nu met die mysterieuze ‘nepgetuige?’ Wat zei hij? Met wie sprak hij? Welke andere personen waren betrokken?
Burgerjournalist Max van der Werff heeft als enige na de NRC publicatie via een chatkanaal kunnen spreken met deze zogeheten ‘nepgetuige’. In het Russisch. Het gesprek is nu gepubliceerd. Ik geef hieronder de belangrijkste quotes eruit.
Maar eerst terug naar het bewuste NRC stuk. Wat staat daar nu precies over de vermeende ‘nepgetuige’ Oleksandr.?
NRC schrijft dit:
- Via zijn tolk, die naast hem staat, vertelt Alexandr, uit Oost-Oekraïne, dat hij belangrijke informatie heeft over de ramp. Toen de MH17 neerstortte, zag hij namelijk ándere vliegtuigen in de lucht. Die waarneming staat haaks op bevindingen van het internationale onderzoek naar de ramp. De onderzoekers weigeren hem te erkennen als getuige en als asielzoeker, klaagt Alexandr tegenover zijn toehoorders.
Wie was er hier nu aan het woord? De tolk? Of Oleksandr, die in de NRC versie Alexandr wordt genoemd? Dat is in de impressionistische NRC weergave niet duidelijk. Met andere woorden: Hebben we het hier over het verhaal van de tolk of van de getuige? Dat is natuurlijk van belang om te weten, omdat hij in de media als de ‘nepgetuige’ wordt opgevoerd.
Nu wordt er door NRC een derde persoon geïntroduceerd, een Nederlander, Jeroen van Rijsbergen. Alsof het allemaal al niet vaag genoeg was. Neemt NRC een op een de interpretatie van deze Jeroen van Rijsbergen over? Daar lijkt het wel op. Of heeft NRC haar conclusies ook op andere bronnen gebaseerd? Dat zou journalistiek gezien natuurlijk wel moeten. Bij dit soort kwesties dien je nooit af te gaan op één bron namelijk, want in het zwaar verpolitiekte MH17 dossier, waarbij geheime diensten een duistere rol spelen zijn alle bronnen mogelijk besmet, zeker nu, zo lang na de aanslag.
NRC:
- De Oekraïense ooggetuige was meegenomen door Jeroen van Rijsbergen, een 34-jarige Amsterdammer die als hobby de MH17-ramp onderzoekt. Van Rijsbergen is al jaren gefascineerd door Rusland. Als het land na de crash wordt aangewezen als schuldige, kan Van Rijsbergen dat niet geloven en gaat hij zelfstandig via internet op zoek naar Oekraïeners uit het rampgebied. Zo komt hij in contact met Alexandr A., inwoner van een dorpje waar een deel van de Boeing neerkwam. Volgens Alexandr kwam dat niet door een Boek-raket. Die raket zou niemand uit zijn dorp hebben gezien. Wél zouden er onbekende vliegtuigen zijn waargenomen op de dag van de ramp.
Maar zijn verhaal rammelt. Alexandr is geen ooggetuige te noemen: op het moment van de crash verbleef hij elders in Oekraïne. Alleen zijn vrouw zou erbij zijn geweest – maar die wil niet praten. Uit het vonnis van zijn Nederlandse asielzaak blijkt bovendien dat Alexandr door Oekraïense autoriteiten al langer wordt verdacht van betrokkenheid bij pro-Russische strijdgroepen, die vanuit zijn bedrijfspand zouden opereren. Toch hecht Van Rijsbergen waarde aan Alexandrs verhaal. Hij mailt het aan Pieter Omtzigt.
Het gaat hier met name om deze zin in NRC Handelsblad:
- op het moment van de crash verbleef hij elders in Oekraïne. Alleen zijn vrouw zou erbij zijn geweest – maar die wil niet praten.
Wie zegt dat? Van Rijsbergen? De tolk? Oleksandr? We komen het niet te weten.
Omdat NRC zo vaag is met het noemen van bronnen, blijft alles duister. Neem nu deze quote uit het stuk:
Als Omtzigt in 2016 via Van Rijsbergen hoort over de ooggetuige, verwijst hij hem per e-mail door naar het JIT. Alexandr, die inmiddels asiel heeft aangevraagd in Nederland omdat hij in Oekraïne naar eigen zeggen gevaar loopt, wordt in mei dit jaar gehoord door het JIT. Zijn verhaal wordt niet relevant gevonden: hij heeft de ramp niet zien gebeuren en sowieso was al duidelijk dat een raket de crash had veroorzaakt, niet een ander vliegtuig.
Hoe weet NRC dit? Spraken ze met het JIT? En zo ja, gaf het JIT dan privé informatie over getuigen door naar de krant? Dat zou zeer kwalijk zijn. Geen enkele getuige kan zich bij het JIT nu nog veilig voelen. Of heeft NRC misschien dan toch Oleksandr gesproken, zonder dit te vermelden? Of komt alles alleen maar uit de koker van de voor NRC kennelijk cruciale Van Rijsbergen? Of hebben ze het van Omtzigt? Waarom zeggen ze dat dan niet?
Ah wacht. NRC heeft dan toch meer informatie. Op tape nog wel. Kennelijk had iemand een gesprek opgenomen. Maar wie? En waarom? NRC verkiest het ook daar niets over te zeggen. Ook geeft NRC de tape niet vrij zodat we het zelf kunnen checken. We moeten afgaan op de interpretatie die NRC geeft:
NRC:
- Een uur voordat de bijeenkomst voor nabestaanden begint, zitten ze met elkaar aan tafel in de foyer van de VU: Van Rijsbergen, Omtzigt, Alexandr en de tolk. Een geluidsopname van het gesprek is in bezit van NRC. Alexandr vertelt over de vliegtuigen in de lucht tijdens het neerstorten van MH17. Eerst vertelt hij dat hij de crash heeft gezien. „Heb je ook gezien hoe het vliegtuig is neergeschoten?”, vraagt Omtzigt later. Dan antwoordt de tolk namens Alexandr: „Zijn vrouw heeft het gezien. Niet het neerschieten, maar het neerstorten en hoe het uit elkaar brak.” Het wordt vluchtig gezegd, in gebrekkig Nederlands.
Duidelijker vertelt Alexandrs tolk dat hij al door het JIT is gehoord. Hij vertelt dat hij niet alles kon vertellen, maar dat de Nederlandse onderzoekers van het JIT vanuit Duitsland al beschikten over een uitgebreid rapport met zijn getuigenis over de ramp. „Die hadden ze”, constateert Omtzigt daarop. Bij zijn eerdere asielaanvraag in Duitsland heeft Alexandr alles wat hij weet over de ramp namelijk al aan de Duitse politie verteld.
Ah, kijk, een directe uitspraak van Van Rijsbergen in NRC, nu ineens:
- „De bedoeling was dat Alexandr daarna bedolven zou worden onder de journalisten”, vertelt Van Rijsbergen later aan NRC. „We dachten: we planten een zaadje en hopen dat het wordt opgepikt.” Volgens Van Rijsbergen bedacht hij dit opzetje samen met Omtzigt.
O ja? Daar hadden we graag Omtzigt over gehoord in NRC. Maar die krijgen we daarover niet te horen.
Het contact tussen Van Rijsbergen en NRC lijkt erg goed te zijn. NRC heeft zelfs de telefoon van Van Rijsbergen mogen bekijken:
- Het is 19.49 uur en de lezing is al begonnen als de telefoon van Van Rijsbergen oplicht. In een sms-bericht dicteert Omtzigt wat de Oekraïense getuige straks moet zeggen als hij het woord neemt: „Ik zag het vliegtuig neerstorten. De cockpit kwam 100 meter van mijn huis terecht. Ik zag de slachtoffers, maar ook […] Oekraïense militaire vliegtuigen die op 17 juli vlogen boven mijn huis. Toch word ik niet als getuige erkend. Bij wie moet ik me melden?”
In het NRC artikel worden zelfs foto’s afgedrukt van de telefoon van Van Rijsbergen, inclusief de bewust sms berichtje van Omtzigt.
Tot zover de berichtgeving in NRC.
Van Rijsbergen, de enige concreet opgevoerde spreker, lijkt inmiddels van de aardbodem verdwenen.
Een belangrijke vraag, die uit het NRC stuk niet duidelijk wordt: Sprak NRC ook met de ‘nepgetuige’ zelf? En zo ja, waarom hebben ze er dan voor gekozen om deze zeer relevante persoon in de hele rel niet sprekend op te voeren?
Iemand die na de Omtzigt rel zeker sprak met Oleksandr, was burgerjournalist Max van der Werff. Via een chat. Oleksandr bevindt zich momenteel, naar eigen zeggen, in Oekraïne.
Hieronder enkele relevante vragen en antwoorden uit die chat conversatie (die in het Russisch werd gevoerd).
- -Het Nederlandse publiek gelooft dat jij een pro-Russische provocateur bent en Omtzigt jou heeft geholpen. Jouw plan was de Russische versie te ondersteunen, dat de Boeing is neergehaald door gevechtsvliegtuigen. Dat is wat journalisten zeggen te kunnen bewijzen met geheime geluidsopnamen.
‘Dit alles is een leugen. Noch Pieter noch ik hebben conclusies getrokken of gespeculeerd. Dat is de wijze waarop het is gepresenteerd. Jouw land heeft mensen als Pieter nodig. Ik heb nooit een plan gehad. Ook nu niet. Ik heb een positie. De beslissing moet eerlijk zijn en de schuldigen worden bestraft. Als dit Pieter is overkomen, bedenk dan in welke positie ik verkeer. Er is geen sprake van schuld. Er was niet genoeg tijd, dus de fout gebeurde. Dat heeft geen andere oorzaken. De fout werd gebruikt door diegenen voor wie het winstgevend is. En niemand heeft gediscussieerd over welke versie dan ook.’
-Ik stel de vraag anders: het lijkt dat Pieter jou een platform wilde geven om de theorie met de gevechtsvliegtuigen naar voren te brengen. Hij schreef zelfs in een sms wat je moest zeggen. Wat denk je hierover?
‘ Niemand gaf mij instructies en er was geen samenzwering.’
-Dus, de logica van de versie van de pers: jij ging naar Nederland om geschiedenis te schrijven. Je was politiek gemotiveerd. Rusland helpen en de Buk-versie in twijfel te trekken. Daarna ben je naar Zweden vertrokken en bent nu teruggekeerd naar Oekraïne. Maar in Oekraïne ben je bang, omdat de SBU je al eerder heeft ondervraagd. En deze veiligheidsdienst vermoedt dat jij een pro-Russisch element bent.
‘De logica van de pers-versie is niet juist en niet betrouwbaar. Ik heb dit thema niet bediscussieerd, behalve dan met jou, Pieter en Jeroen.’
-Die avond wilde jij je sympathie betuigen voor de mensen die geliefden hebben verloren. Had jij geen geheime agenda? Wanneer heb je Jeroen voor het eerst ontmoet? Daarnaast wil ik begrijpen hoe de pers deze geschiedenis zo kon opschrijven.
‘Ik heb geen verborgen agenda. Ik had geen plannen welke versie dan ook op te leggen aan de onderzoekers of de aanwezigen.’
‘Wij hebben allen veel mensen verloren. En wij weten wat dat betekent. Mijn sympathie is oprecht.
1 Om mijn condoleances te geven aan familie en vrienden
2 Om in het kort te beschrijven wat er die dag is gebeurd.
3 en de hoop uitspreken dat dit misdrijf zo snel als mogelijk wordt opgelost en de daders hun verdiende straf krijgen.’
Tenslotte maakt Oleksandr nog een belangrijke opmerking:
Daarom wil ik weten wat de vertaler heeft gedaan. Wat Alexander namens mij heeft gezegd.
Wat ging er allemaal mis in de vertaalslag?