Een wacko op weg naar zijn Waco
ANDREW GUMBEL
Warren Jeffs, een mormoonse ‘profeet’ die problemen heeft met het gerecht, is ondergedoken met zijn zeventig vrouwen... en genoeg munitie om het Laatste Oordeel uit te vechten.
De meningen verschillen over het precieze tijdstip waarop Jeffs, de ‘profeet’ van de laatste grote gemeente van polygame mormonen in de VS, een beetje gek geworden is.
De een zegt dat het al begon toen zijn schoolvrienden puber Warren pesten en zijn vader hem in Salt Lake City een poos uit het huis zette omdat hij met zijn jongere broertjes iets had gedaan dat zo erg was dat de gelovigen er alleen maar over kunnen fluisteren.
De ander beweert dat Jeffs zijn fanatieke machtshonger heeft ontwikkeld toen hij in de twintig was en de leiding over een religieuze school kreeg. Ongehoorzame kinderen konden toen op een flink pak slaag van riem of stok rekenen.
Er wordt ook gezegd dat de echte problemen pas van 1998 dateren, toen Jeffs vader, Rulon, een verlammende beroerte kreeg en zijn zoon voordroeg als een van de twee kandidaten waardig om hem op te volgen. Warren zorgde er na de dood van zijn vader voor dat zijn rivaal Winston Blackmore niets meer in de pap te brokken had.
Hoe dan ook gedraagt Jeffs zich nu als een dictator die zijn greep op de macht begint te verliezen. Er wordt gevreesd dat zijn gemeente in de afgelegen tweelingstadjes Hildale en Colorado City, op de grens van Utah en Arizona, elk ogenblik kan imploderen. Critici binnen en buiten de gemeente noemen hem fanatiek, dement en labiel.
Burgers en gerecht van de twee staten spreken openlijk over het risico van een herhaling van de drama’s van Waco en Jonestown, een confrontatie die tot een massaal bloedbad onder de gelovigen zou leiden. Jeffs’ volgelingen mogen geen boeken of kranten lezen en geen tv kijken.
De buitenwereld is grotendeels des duivels. Jeffs eist dat elk gezin minstens één portret van hem boven de schoorsteen heeft hangen en dat iedereen de tapes van zijn preken – minstens honderdvijftig – vaak genoeg beluistert om ze uit het hoofd te kennen.
Om gehoorzaamheid af te dwingen heeft hij een bende tienerjongens samengesteld, ‘Uncle Warren’s Sons of Helaman’, ook bekend als ‘the God Squad’, die onaangekondigd huiszoekingen uitvoeren, op jacht naar sporen van opstandigheid. Jeffs controleert ook de trust die alle grond in Hildale en Colorado City bezit en beweert dat god hem de macht heeft gegeven te beslissen over elk detail van het leven van de ongeveer 6.000 inwoners.
In de afgelopen maanden heeft hij drie dozijn polygame gezinnen uiteengehaald.
Vrouwen en kinderen van mannen die in ongenade waren gevallen, wees hij toe aan andere gezinnen. Vorige maand heeft hij twintig vooraanstaande leden van de gemeente geëxcommuniceerd en verbannen, onder wie haar 90-jarige bisschop, Fred Jessop, burgemeester Dan Barlow en verscheidene leden van Barlows familie.
Sommige ballingen zijn openlijk in opstand gekomen. De meest uitgesproken rebel, de 35-jarige Ross Chatwin, heeft de media uitgenodigd in zijn huis – dat hij binnenkort zal moeten verlaten – en vergelijkt Jeffs met Hitler. “Hij weet niet meer wat hij doet”, zegt hij in zijn kale woonkamer, terwijl vier van zijn zes kinderen in en uit lopen. “Als een man hem niet volledig gehoorzaamt, rukt hij zijn gezin uiteen. De mensen laten hem doen omdat ze echt geloven dat hij elke dag met god praat. Een van de efficiëntste vormen van hersenspoeling sinds Hitler.” De druk van de buitenwereld wordt ondertussen almaar groter. Er komen steeds meer alarmerende berichten over een polygame cultuur die sterk op een slavenhandel in tienermeisjes lijkt. De verhalen van tientallen gevlucht meisjes, van wie sommige voor de rechtbank hebben getuigd, wijzen op seksueel misbruik, pedofilie en incest.
Meisjes van vijftien of zestien - vroeger waren ze nog jonger, tot elf of twaalf jaar - worden op bevel van de profeet uitgehuwelijkt.
De mannen geven ze als vee aan elkaar door. Hun echtgenoten zijn vaak oud genoeg om hun grootvader of zelfs overgrootvader te zijn en hebben al een groot aantal vrouwen en kinderen.
In feite worden ze op hun huwelijksnacht verkracht en daarna gevangen gehouden.
Tientallen jaren is er niets tegen de gemeente ondernomen. Nu heeft de overheid van Utah en Arizona beslist dat het tijd is om in te grijpen. Warren Jeffs zou hun belangrijkste doelwit kunnen worden.
Leemten in de wetgeving maken het moeilijk om iemand wegens polygamie te vervolgen, maar de twee staten verbieden seks met minderjarigen, terwijl uit de geboorteregisters van Utah blijkt dat Jeffs bij minstens twee meisjes onder de achttien een kind heeft verwekt.
Toen hij vorige zomer vernam dat er een onderzoek werd ingesteld, maakte Jeffs abrupt bekend dat hij zijn kerkdiensten op zaterdagochtend stopzette en tot nader bericht geen polygame huwelijken meer zou voltrekken. Hij vertelde zijn gelovigen niet waarvan hij werd beschuldigd, maar legde uit dat het allemaal hun eigen schuld was, omdat ze “het woord van God niet hadden geëerd” had de Almachtige hun “het grote voorrecht van de polygamie” eigenhandig afgenomen.
Jeffs heeft zich nu teruggetrokken achter de bijna drie meter hoge muren van zijn domein, twee complete stratenblokken van Hildale groot en rijkelijk van beveiligingscamera's is voorzien. Zijn vrouwen, naar verluidt meer dan zeventig, hebben zich er samen met hem verschanst.
Volgens Chatwin worden ze vierentwintig uur per dag door camera’s bewaakt.
Jeffs verschijnt bijna niet meer in het openbaar en communiceert voornamelijk via een assistent, Sam Barlow.
Zelfs zijn advocaat, die het tegenwoordig erg druk heeft, krijgt hem nauwelijks te spreken.
Atoomschuilkelder Niemand weet wat er zou gebeuren als het gerecht bij Jeffs zou binnenvallen.
Een eindje verder is er een streng bewaakte grot, sommigen spreken van een atoomschuilkelder, die volgestouwd zou zijn met proviand en wapens. Volgens Ben Bistline, de officieuze historicus van de stad, heeft de gemeente in de jaren tachtig honderd automatische geweren en honderdduizenden patronen gekocht.
Er gaan geruchten over ladingen wapens die met vrachtwagens werden aangevoerd, maar niemand kan cijfers noemen.
In een stad met meer angst dan informatie draait de geruchtenmolen op volle toeren. Er wordt gezegd dat Jeffs van plan is met zijn trouwste volgelingen de wijk te nemen naar een geheime nederzetting die hij in Mexico aan het bouwen zou zijn. Er wordt gefluisterd dat hij naar Jackson County in Missouri zal vluchten, waar Joseph Smith zijn eerste mormoonse gemeente stichtte. Jeffs heeft hoe dan ook een spaarpotje: sinds hij twee jaar geleden alle bedrijven van Colorado City heeft overgenomen, gaat alle winst naar hem. Hij eist ook steeds meer belastingen van zijn gelovigen.
Het is natuurlijk ook mogelijk dat Jeffs gewoon wacht tot de overheid het initiatief neemt. Dat is de nachtmerrie van de mensen die campagne voeren tegen de polygamie, zoals Flora Jessop, die achttien jaar geleden uit Colorado City ontsnapte en er nog altijd veel familieleden heeft. “Het is nu meer dan een sekte, het grenst aan een terroristische organisatie”, zegt ze. “Die mensen zijn bereid om te sterven voor hun leider. De gelovigen verschillen in niets van de mensen die in Irak zelfmoordaanslagen plegen.” Jenny Larson, Jessops tante, verliet Colorado in de jaren veertig, toen ze elf was, en helpt nu jonge meisjes te vluchten. Ze heeft in haar verzameling een foto van ‘Uncle Rulon’, de vader van Warren Jeffs, op de dag dat hij met vrouwen nummers 75 en 76 trouwde. Rulon was toen de negentig gepasseerd. De meisjes, blond en piekfijn uitgedost, waren twee zusjes van veertien en zestien. "De geile oude vetzak!", sist Larson vol walging.
Larson herinnert zich de profeet van haar jeugd, John Y. Barlow, als “een dik vet varken”, die met een meisje van twaalf trouwde op wie hij een oogje had.
Een van Barlows opvolgers, Leroy Johnson, trouwde eveneens met een meisje van twaalf. Een andere Johnson koos zijn eigen stiefdochters tot bruid, twee meisjes van negen en elf.
Larson heeft heeft meegemaakt dat gezinnen werden uiteengehaald, herschikt, onderling uitgehuwelijkt en weer uiteengehaald, gewoon omdat de profeet het wilde. Ze tekent een ongelooflijk ingewikkelde stamboom om uit te leggen hoe een vrouw die ze kent na een tijdje haar eigen schoonmoeder en de grootmoeder van haar eigen kinderen werd.
Jarenlang was er geen dokter in de stad.
De vrouw van de bisschop speelde huisarts, tandarts en vroedvrouw. Tientallen baby’s overleefden de geboorte niet.
Veel mensen in Colorado City stralen een kinderlijk naïeve onschuld uit.
Volgens Chatwin vindt de helft van de bevolking gehoorzaamheid belangrijker dan hun eigen leven. “Als de profeet hen voor de keuze stelt tussen hun leven redden of hun ziel, zullen ze het laatste kiezen”, zegt hij. Ook het feit dat de fundamentalistische mormonen voorspellen dat het einde van de wereld nabij is, speelt daarin mee. Op een tape van een van zijn preken noemt Warren Jeffs de aanslagen van 11 september “een schitterend voorteken en een bron van grote hoop”, omdat hij denkt dat ze het Armageddon zullen versnellen.
De Fundamentalische Kerk van Jezus Christus van de Heiligen der Laatste Dagen is ontstaan toen de mormoonse Kerk in 1890 de polygamie afschafte. Het einde van de veelwijverij was de prijs die Utah aan Washington moest betalen om een staat te mogen worden. Zoals alle van bovenaf opgelegde edicten veroorzaakte het veel ongenoegen en wantrouwen.
Vrome mormonen hadden weinig zin om de polygamie op te geven. Joseph Smith zelf zei dat een man minstens drie vrouwen moest trouwen om in de hoogste regionen van de hemel te komen.
De fundamentalisten kwamen in de jaren twintig naar Colorado City en Hildale.
Ze konden zich er vestigen en groeien omdat de streek zo afgelegen was. De gemeente weet perfect hoe ze de verschillende overheidsdiensten tegen elkaar moet uitspelen. En ze weet nog beter hoe ze subsidies en bijstand uit de staten en de federale overheid moet persen. Polygamisten trouwen de eerste keer meestal voor de wet, zodat ze als getrouwde mannen aanspraak kunnen maken op belastingaftrek.
De volgende huwelijken worden niet aangegeven, zodat alle vrouwen, op de eerste na, steun kunnen vragen als alleenstaande moeder.
Het geld stroomt binnen in de vorm van voedselbonnen, subsidies voor gezondheidszorg, voor kinderzorg, voor de stedelijke politie (die in de praktijk onder het gezag van de profeet staat), voor de plaatselijke scholen (dito) en allerlei door de overheid gefinancierde projecten, zoals de aanleg van een vliegveld. De fundamentalisten ontvangen jaarlijks meer dan 15 miljoen dollar van een overheid die ze zeggen te misprijzen. Heel trots noemen ze dat “het beest doen bloeden”.
Een van de redenen waarom de fundamentalisten zo lang hun gang hebben kunnen gaan is de herinnering aan een overval van de staatspolitie van Arizona en de Nationale Garde op een andere gemeente, in 1953. De toenmalige gouverneur van Arizona, Howard Pyle, gaf het bevel tot een raid bij zonsopgang en liet 122 volwassenen arresteren en 263 kinderen in pleeggezinnen plaatsen. Pyle vond dat hij een sociale mesthoop opruimde maar de media stortten zich op de beelden van huilende kinderen die uit de armen van hun moeders werden gerukt.
Verontwaardigde commentatoren klaagde de overval aan als een inbreuk op de religieuze en persoonlijke vrijheid.
Binnen de drie jaar waren de polygamisten weer op vrije voeten en Pyle kon zijn politieke loopbaan vergeten.
In de afgelopen vijftig jaar is het probleem exponentieel toegenomen, omdat de gemeente van enkele honderden zielen naar duizenden mensen is gegroeid.
De druk op de middelen is enorm en er zijn overal sporen van armoede. Veel wegen zijn nog altijd niet geasfalteerd, overal ligt oud ijzer, de hoofdleiding van het water lekt en er zit gevaarlijk veel radon in het water. De meeste gezinnen verwarmen zich met houtkachels en meestal hangt een bruine walm boven de stad.
Iedereen is het erover eens dat Jeffs tot nieuwe extremen is gegaan, misschien wel omdat hij de charismatische invloed van zijn voorgangers mist.
‘Bloedverzoening’
Hoewel ook Uncle Rulon geen doetje was (hij liet ooit alle honden van de stad doodschieten nadat een rottweiler een kind had aangevallen), bestempelt zelfs een van Warrens broers hem als een buitengewone fanaticus. “Hij predikt dat je tot het uiterste moet gehoorzamen”, zei de broer tegen auteur Jon Krakauer, die een tijd in Colorado City verbleef. “De geest moet vierentwintig uur per dag en zeven dagen per week in jou zijn. Anders word je uitgestoten en ga je naar de hel.” Schisma’s lijken ingebouwd in de mormoonse godsdienst – misschien wel omdat in de stichtingsmythe twee broers, Nephi en Laman, elkaar te lijf gaan. Maar niemand kan zich herinneren dat het ooit zo erg is geweest als het huidige klimaat van naderend onheil en een mogelijke implosie.
De procureur van Utah verdenkt Jeffs van plannen voor een “bloedverzoening”, een ander woord voor mensenoffer, van een tienermeisje dat niet wilde trouwen met de man die voor haar was gekozen.
Het meisje vluchtte naar een andere fundamentalistische gemeente, keerde later terug en schikte zich naar de wil van de profeet. Tegen een andere opstandige tienerbruid, Ruth Stubbs, zei hij: “Ofwel blijf je hier in de hel leven en ga je later naar de hemel, ofwel ga je de wereld in, leef je daar in de hel en ben je later voor eeuwig verdoemd.” Stubbs stapte naar het gerecht. Haar echtgenoot, een poli tieagent uit Hildale, werd grotendeels door haar getuigenis veroordeeld wegens bigamie en seks met een minderjarige.
Om de gesloten wereld van Colorado City te openen zou men meer meisjes zo als Stubbs moeten overhalen om te spreken en voor de rechtbank te getuigen.
Maar dat is niet gemakkelijk, want de weggelopen bruidjes hebben even weinig vertrouwen in het gerecht als in de profeet.
Flora Jessop en andere campagnevoerders klagen dat de staat harteloos optreedt.
Soms worden gevluchte tienermeisjes zelfs terugbracht naar hun ouders. Het gerecht van Arizona en Utah zegt echter dat de aanpak van de polygamisten nu een topprioriteit is.
Volgens Jessop is opvoeding de oplos sing, zowel voor de overheid als voor de vrouwen en kinderen die door hun mannelijke hoeders bewust in duisternis worden gehouden. “Ik hoop dat de overheid naar ons luistert”, zegt Jessop. “Anders zouden een heleboel onschuldige mensen kunnen boeten.”
Het is nu meer dan een sekte, Jeffs’ gemeente grenst aan een terroristische organisatie.
Zijn gelovigen zijn bereid te sterven voor hun leider. Ze verschillen in niets van de mensen die in Irak zelfmoordaanslagen plegen’
