Psychologe Bea de Gelder kwam tot een andere conclusie.
Contact gestoord
Door: Jorien de Lege
Een boerka belemmert volgens het kabinet de open communicatie en is daarom onwenselijk. ‘Zou jij stoppen om iemand te helpen die zijn gezicht niet laat zien?’
Met een boerka op de fiets stappen blijkt levensgevaarlijk. De wind gaat onmiddellijk met de lap stof aan de haal waardoor het kijkgaasje voor je ogen begint te dansen. En de rest van het straatbeeld ook.
Wazige figuren bewegen over stoepen en straten, auto’s lijken uit het niets op te doemen en ik ben bang dat ze niet voor me zullen stoppen. Ik volg de massa fietsers voor me, maar heb het gevoel niet echt bij hen te horen. Zij zijn de wereld, en ik ben mijn eigen eiland.
Het kabinet heeft vorige week verklaard dat het dragen van boerka’s en andere gelaatsbedekkende kleding de open communicatie belemmert en daarom onwenselijk is. In scholen worden boerka’s verboden en ambtenaren mogen geen boerka dragen. Ook in het openbaar vervoer is het dragen van boerka’s volgens de kabinetsverklaring ongewenst.
Buiten de maatschappij geplaatst
Het bedekken van een gezicht is een bijzonder effectief middel om iemand buiten de maatschappij te plaatsen, zegt Bea de Gelder, hoogleraar medische en neuropsychologie aan de Universiteit van Tilburg en een autoriteit op het gebied van gezichtsherkenning.
Zij is niet verbaasd over mijn gevoel van vervreemding dat een boerka met zich meebrengt. ‘Het wordt voor een ander niet alleen moeilijk om te interpreteren wat je zegt als hij je gezicht niet kan zien, de behoefte om een gesprek te beginnen verdwijnt. ‘De boerkadraagster wordt vanzelf de mond gesnoerd.’
Het gezicht is veel meer dan een graadmeter voor schoonheid. In de westerse wereld staat of valt goede communicatie met visueel contact. Alles in ons gezicht communiceert met anderen. Onze ogen, wenkbrauwen en mondhoeken geven allemaal minieme signalen af. Die worden weer opgepikt door onze gesprekspartner, die in reactie daarop zijn eigen signalen afgeeft. Zo worden woorden in een context geplaatst, want hoe weet je anders of die sarcastische opmerking een goedbedoelde plagerij, een belediging of zelfs een flirt is? De indruk die iemand maakt, is een optelsom van signalen. Zo is voor een goed verstaander veel af te lezen uit de intonatie van de stem en de gebaren die iemand maakt.
Verreweg de meeste signalen komen echter van het gezicht. Uit onderzoek van de Amerikaanse psycholoog Albert Mehrabian, bleek dat de sympathie voor een gesprekspartner voor 55 procent werd bepaald door lichaamstaal, voor 38 procent door intonatie en 7 procent door de verbale communicatie.
Herkenning: ogen, wenkbrauwen en mond
De ogen, wenkbrauwen en mond zijn omgeven door fijne spiertjes waardoor we steeds verschillende gelaatsuitdrukkingen kunnen aannemen, die bijna overal worden herkend. De gezichten die we daarmee kunnen trekken, worden bijna overal herkend. Zo worden bij een ontmoeting de wenkbrauwen even opgetrokken, ten teken van begroeting.
Dat gaat zo snel dat het onbewust gebeurt, behalve bij het zien van baby’s. Dan gaan de wenkbrauwen in zo’n nadrukkelijk opgetrokken stand, dat je vanzelf de nogal ridicule gezichtsuitdrukking krijgt, die vaak met babypraat gepaard gaat.
Een gezicht is een betrouwbare communicatiebron omdat er maar een paar uitdrukkingen zijn die je kunt faken. De Amerikaanse psycholoog Paul Ekman categoriseerde gelaatsexpressies en testte of ze gesimuleerd konden worden. Een beleefde glimlach naar die vervelende collega lukt nog wel, en een quasi-verbaasd of boos gezicht kost ook weinig moeite.
Echt bang kijken is moeilijk
Maar bij verdriet blijken de binnenhoeken van de wenkbrauwen opgetrokken te worden, een beweging die bijna niemand bewust kan maken. Of probeer maar eens echt bang te kijken. Daarvoor moeten de wenkbrauwen worden opgetrokken en tot een frons gevormd, een beweging die nog geen 10 procent van de mensen vrijwillig kan maken.
Wat nu als iemand dat sprekende gezicht helemaal afschermt, zoals met een boerka; of alleen de ogen vrijlaat, zoals met de iets gebruikelijkere nikab? In de discussie over gezichtsbedekking worden beide kledingstukken vaak op een hoop gegooid, maar in communicatie een wereld van verschil: bij de nikab zijn de ogen zichtbaar, bij de boerka niet.
Aan de Universiteit van Amsterdam is het eerste onderzoek naar het effect van de nikab op de onderlinge communicatie net afgerond. Hoogleraar sociale psychologie Agneta Fischer en haar collega’s toonden aan 119 proefpersonen een geluidloos filmpje waarin een vrouw een verhaal vertelde en diverse emoties liet zien. In het ene filmpje was het gezicht van de vrouw gewoon te zien, in het tweede filmpje droeg de vrouw een nikab, waarbij alleen haar ogen zichtbaar waren, en in een derde filmpje was alleen een uitsnede van een paar ogen zichtbaar.
Nikab geen obstakel voor communicatie
Het blijkt dat de ogen een krachtig communicatiemiddel zijn. De verwachting was dat emoties het beste herkend zouden worden als het hele gezicht zichtbaar is, maar in alle filmpjes werden de getoonde emoties goed herkend. De interpretatie van de beelden verschilde echter wel. Bij de vrouw in nikab werden negatieve emoties als veel intenser ervaren, terwijl bij de uitsnede van alleen de ogen blijdschap juist veel sterker werd ervaren.
Aan de hand van deze eerste resultaten vermoedt Fischer dat onze bezwaren tegen de gezichtsbedekking dan ook vooral cultureel van aard zijn. ‘Wij vinden een nikab gewoon eng.’ Dit is ook niet zo gek, vindt de hoogleraar, omdat wij gewend zijn via gezichtsuitdrukkingen te communiceren.
Fischer vermoedt dat vrouwen in landen waar het normaal is zich te bedekken, andere vormen van communicatie gebruiken. ‘Wellicht zijn ze veel expressiever met hun stem of, als deze zichtbaar zijn, hun ogen.’
Fischer plaatst bij haar bevindingen wel de kanttekening dat sommige emoties, zoals boosheid en blijdschap beter te identificeren zijn via het bovenste deel van het gezicht dan andere emoties. Bij blijdschap krijgen we kraaienpootjes, bij boosheid gaan de onderste oogleden omhoog. Het onderscheid tussen andere emoties, zoals schaamte en verdriet, is via de ogen veel minder eenvoudig te herkennen. Dan worden mondbewegingen ineens veel belangrijker.
Waarom botsen we niet tegen elkaar op?
Lichaamstaaldeskundige Frank van Marwijk vindt zowel de boerka als de iets minder verhullende nikab een ernstige beperking voor de communicatie. Naast het overbrengen van emoties heeft het gezicht, en dan vooral de blik, volgens hem een belangrijke functie in het reguleren van contact.
Oogcontact zorgt ervoor dat we niet tegen elkaar opbotsen in een drukke winkelstraat, en dat we weten of een roddel in goede aarde valt of niet. Bijna ongemerkt passen we onze presentatie aan de reactie van die ander aan. Een blik is ook heel dwingend. ‘Probeer iemand maar eens te negeren. Zodra jullie blikken elkaar kruisen, kun je niet meer om hem heen.’
Zonder gezicht wordt het bijzonder moeilijk om signalen te interpreteren, denkt psychologe Bea de Gelder. ‘Het leidt onherroepelijk tot miscommunicatie. Je begrijpt maar een gedeelte van de boodschap, omdat de rest verborgen blijft achter een stuk stof. Dan ga je te laat reageren en verkeerd interpreteren, met als gevolg dat je contact liever vermijdt.’
De boerka levert ook voor de draagster de nodige communicatieproblemen op. ‘Dat hele kledingstuk is bedoeld om je onzichtbaar te maken. Zou jij stoppen als iemand om hulp roept van wie je het gezicht niet kunt zien?’
Iemand die zijn gezicht niet laat zien toont volgens De Gelder minder initiatief, wordt sneller genegeerd en minder aardig gevonden. Ze trekt de vergelijking met studies naar mensen die kampen met een gedeeltelijke gezichtsverlamming. ‘Anderen kunnen hun emoties minder goed herkennen, maar hun eigen emotionele ervaring vervlakt ook. Het zou me niets verbazen als dit effect ook optreedt bij mensen die zich geregeld moeten verbergen onder een boerka. Dat richt emotionele schade aan.’
http://www.hartenziel.nl/artikel/contact_gestoord/
Leuke test : Ik bracht het er slecht af.
Doe de Emotieherkenningstest
http://www.lichaamstaal.nl/lichaamstaal ... ntest.html