Recensie door Jan Nagel
Grote aandacht voor de mening van de lezer. Wie? De Telegraaf, de PVV! Heb ik het goed dat de eens zo vooruitstrevende grote PvdA bij de komende Kamerverkiezingen blij mag zijn met nog maar 8 Kamerzetels opf mogelijk minder? Kan Jacques Monasch het onheilstij keren?21 december 2009
Mariëtte Wolf (45) is gepromoveerd na een jarenlang onderzoek en diepgaande studie over de grootste krant van Nederland. Omdat zij onbeperkt inzicht kreeg in alle bronnen en bovendien een zeer ruime, openhartige medewerking, is er een boek verschenen dat fascinerend is, een eerlijk blik op alle perioden werpt en als een spannende schelmenroman leest.
Het imago van het ochtendblad
De Telegraaf heeft heel veel jaren een aller beroerdst imago gehad. Hoewel het de eerste vier jaren van de Tweede Wereldoorlog zeker niet fouter was dan menig andere krant, werd het laatste jaar de krant funest toen de onvervalste SS’er Hakkie Holdert na het overlijden van zijn vader de leiding overnam. Het blad krijgt een verschijningsverbod dat duurt tot 12 september 1949.
Daarna lijkt het beeld gedurende tientallen jaren onuitroeibaar: een fascistenkrant die de hele oorlog zo fout is geweest als het maar kan en waar je als fatsoenlijk mens niet mee in je handen wilt worden gezien.
Toen ik in 1961 bij de VARA ging werken, reisde ik met een oudere propagandist dagelijks van Amsterdam naar Hilversum. De propagandist liep steevast de hele trein door op zoek naar weggelegde Telegrafen, verzamelde die en dumpte ze met verbeten gezicht op het station in het vuilnisvat. Die smerige krant mocht niet in nog meer handen komen.
Dat beeld van een uiterst rechtse krant werd tot de jaren tachtig verder versterkt door de harde anti-PvdA-koers, de ongelooflijke scheldpartijen van columnisten als Gans, Pasquino en Derksen en de beginjaren van de pagina Privé van Henk van der Meijden, waarin schrijnende smartlapverhalen en onbetrouwbare nieuwtjes elkaar verdrongen. De voorpagina was dagelijks één grote aanklacht tegen de Haagse autoriteiten en alles wat die deden. Columnist Jacques Gans wordt door Wolf beschreven als de vaandeldrager die voor de Telegraaftroepen loopt.
Gans die de overheid regelmatig verweet Gestapomethoden te gebruiken, werd overigens een aantal keren veroordeeld.
Ook herinner ik mij dat in 1966 in het hoofdbestuur van de PvdA werd afgesproken geen interviews aan de Telegraaf te geven.
Mariëtte Wolf beschrijft trouwens genadeloos hoe er in die jaren bij talrijke affaires, gefingeerde interviews en blunders opzettelijk door de redactie geknoeid werd. Zelfs fraude-achtige zaken kwamen meermalen voor.
De veranderende Telegraaf
Vanaf de jaren tachtig verandert de krant door grote personele wisselingen in de top en op de commentaarposten. Het is niet onmogelijk dat de hoofdredactie van de dan inmiddels al veruit grootste krant van Nederland ontdekt heeft dat zij ook vele lezers heeft die PvdA stemmen. Mariëtte Wolf merkt op dat de koppen neutraler worden.
De krant wint aan kwaliteit (buitenland, financiële pagina’s), heeft een sterke sportredactie en Henk van der Meijden groeit uit naar een gerespecteerd musicalkenner en smaakvolle organisator.
Telegraafcommentator Kees Lunshof omschrijft het in februari 1993 treffend: “Vijanden van weleer blijken bovendien ook nette vriendelijke mensen te zijn die er toevallig een slag anders over denken. Dat mag. De andere heeft nooit helemaal ongelijk.”
Vele linkse mensen verschijnen maar al te graag in het Stan Huygen’s Journaal dat onder Thomas Lepeltak uitgroeit tot de meest gelezen societyrubriek.
Arie Kuiper beschrijft het op zijn manier in Weekblad De Tijd (4augustus 1989): “Nog steeds zijn er mensen in Nederland, vooral in de linkse hoek, die De Telegraaf beschouwen als een rabiaat-rechtse en semi- of neo-fascistische schandaalkrant, een gevaar voor de geestelijke volksgezondheid, “om met geen tang aan te pakken”. Praat met die mensen en het wordt snel duidelijk: zij hebben De Telegraaf in geen jaren gelezen”.
De oude vijand laat bij monde van niemand anders dan Jan Schaefer weten: “Als er geen Telegraaf was, zou je hem moeten uitvinden”.
Mariëtte Wolf concludeert dat de concurrentie moet constateren dat het “onfrisse schandaalblad van weleer” zich heeft ontwikkeld tot een “degelijke en amusante burgermanskrant”.
Vrijheid blijheid
Hoofdredacteur Goemans Borgesius heeft een indrukwekkende whiskyconsumptie, zijn beide rechterhanden Fahrenfort en Witkamp doen in alcoholgebruik nauwelijks voor hem onder.
De redactie gaat steeds meer kenmerken vertonen van een volstrekte anarchie. Er is vrijheid en blijheid op de redactie. Zo lang de journalisten hun artikelen op tijd en naar tevredenheid inleveren, maakt het niet uit hoe laat en in welke staat ze op de redactie verschijnen. De hoofdredacteur “steevast gekleed in een morsig slobberkostuum en zelf een notoir grootverbruiker is wel de laatste om dit aan de kaak te stellen”. De onderzoekster stelt op pagina 426 onomwonden dat de Telegraafcultuur “onlosmakelijk verbonden is met drank, heel veel drank”.
In december 1974 vindt er een culturele revolutie plaats als de redactie van het hartje van Amsterdam verhuist naar het afgelegen Sloterdijk. Maar, schrijft Wolf, “het voorzieningenniveau wordt aangepast en op de redactie is een flinke drankvoorraad die allerminst voor hoogtijdagen is gereserveerd binnen ieders handbereik."
"Alcoholgebruik is er op vele redacties, maar ook hier spant De Telegraaf de kroon. Telefoons en typemachines worden vastgeschroefd om een eind te maken aan het gooi- en smijtwerk. Het mag een wonder heten dat de krant steeds zonder mankeren is verschenen gelet de drankgelagen, buitenechtelijke affaires en overige uitspattingen”.
De mogelijkheden in het “torenhoge” declaratiegedrag zijn een bijkomende aantrekkelijke secondaire arbeidsvoorwaarde.
De keerzijde van deze levenslustige medaille is volgens Wolf de werklust van de medewerkers, die zich dubbel en dwars terugbetaalt. Eigen initiatieven krijgen alle ruimten, voor reportagereizen hoeven niet vooraf formulieren in drievoud ingediend te worden.
Wolf: “Tegenover de torenhoge declaraties en de geregelde uitspattingen van de redacteuren staat hun grenzeloze loyaliteit. Het resultaat is een krant die elke dag opnieuw met zichtbaar plezier is gemaakt”.
Is de toekomst een Wakker Nederland?
In de periode april mei 1958 richt De Telegraaf de venijnige pijlen vooral op mr. F.J.Kranenburg, staatssecretaris van Defensie en belast met het materieel. Hij is verantwoordelijk voor de materiële zaken en de aankoop van vele ondeugdelijke helmen die te dun blijken te zijn. Koren op de molen van de hoofdredactie en columnisten en als de staatsecretaris ook nog eens laatdunkend spreekt over de reacties van “slaperige ochtendbladlezers” is de maat helemaal vol. Mede door De Telegraaf moet Kranenburg aftreden om vervolgens Commissaris van de Koningin in Noord-Holland te worden.
De redactie pareert de term slaperige ochtendbladlezers met wakkere ochtendbladlezers, die in de loop van de tijd een soort geuzennaam wordt. Waarschijnlijk is toen al de kiem voor de benaming Wakker Nederland gelegd.
De Telegraaf heeft met Sjuul Paradijs zijn juiste hoofdredacteur. Energiek, recht voor zijn raap, straatvechten als dat nodig is en grote aandacht voor de mening van de lezer. Mariëtte Wolf definieert het geheim van De Telegraaf op de laatste bladzijde nog eens bondig: haar sterke radar voor de sentimenten die onder brede lagen van de bevolking leven.
Van Jacques Gans herinner me een van zijn sterke visioenen over de PvdA. Hij had het daarbij altijd over de Weg-met-ons partij.