Islam en democratie – Fatima Mernissi
Fatima Mernissi (1940) is een Marokkaanse sociologe die een aantal boeken heeft geschreven en een tiental artikelen in tijdschriften. In 2004 won zij de Erasmusprijs samen met Sadik al-Azm en Abdulkarim Soroush. Mernissi strijd voor vrouwenemancipatie, waarin zij een belangrijk middel ziet om de islam te moderniseren. Ze heeft een plaats veroverd op het internationale podium en wordt gevraagd voor conferenties en dergelijke.
Verder won ze in oktober 2003 de Príncipe de Asturias prijs. In 2004 nam ze als spreker deel aan de seminar "Women and citizenship in the Mediterranean", georganiseerd door het European Institute of the Mediterranean.
Mernissi schreef het boek in 1992 en uit alles blijkt dat het geïnspireerd is door de Eerste Golfoorlog van 1991.
Het boek bestaat uit twee delen. Het eerste deel beschrijft de angsten van moslims voor de invloed van het westen. Het tweede deel beschrijft de angsten van moslims voor het eigen verleden en heden.
Mernissi beschrijft het westen en de islam lyrisch als twee stammen aan de oevers van de Middellandse Zee, die elkaar bevechten. En verder:
Het is niet de taak van het westen om ons te begrijpen, wij moeten hen leren begrijpen. (Mernissi, 24)
Omdat het Westen onze angst weeft zoals een spin haar web, is het al voldoende één enkel idee in het net te trekken om het de geur van angst te geven en het tot iets verbodens te maken. (Mernissi, 26)
Het is een voorbeeld van hoe ze zich voortdurende beweegt van feitelijke beschrijvingen en analyses naar beeldspraak en magisch denken.
Mernissi beschrijft hoe de moslims (die zij omschrijft als Arabieren, dus een etnische categorie in plaats van een religieuze) lijden onder het feit dat zij geen toegang hebben tot tolerantie en humanisme, meer nog dan onder hun angst voor democratie (59). Het westen financiert militair onderzoek met het geld van wapenaankopen door Arabische staten. Daarom is het beter als de Arabische staten zelf onderzoek gaan doen en technologie gaan ontwikkelen.
Het Handvest van de Verenigde Naties hebben de Arabische staten alleen ondertekend om naast hun voormalige kolonisatoren aan tafel te kunnen schuiven als gelijkwaardige partner (84). Daarna hebben deze staten de bepalingen verzwegen voor de eigen bevolking. Ze verwijt de overheid en de media dat ze overdreven veel zendtijd aan religieuze programma's besteden, meer dan in andere landen.
Het tweede deel bespreekt voornamelijk het onderwerp van de conformiteit (taa) met geloof en overheid en het spanningsveld met de eigen inzichten (raj). De verbeeldingskracht wordt in de islam vaak afgeschilderd als de zetel van alle ontaarding (118). Uitvoerig gaat ze in op de rol van gewoontes en de koran in het denken van de moslim, waarbij korte uitstapjes naar het heden en vergelijkingen met de westerse cultuur soepel worden ingebed.
In dit boek komen misschien wel alle facetten van de verhouding tussen islam en democratie als essentie van het westen tot hun recht. Het is fascinerend om te lezen hoe een moslim intellectueel als Mernissi het westen ziet en hoe ze de zienswijze van moslims in het algemeen naar voren brengt. Analyses en stemmingsbeelden wisselen elkaar regelmatig af. Frappant is dat het woord secularisering in het boek niet voorkomt; evenmin als parlement, vrije verkiezingen, sociale verhoudingen.
Mernissi wordt meerdere keren geciteerd in Huntington's Botsende beschavingen (1993):
Weinig boeken van de hand van islamitische auteurs die in de jaren negentig in het Westen zijn gepubliceerd, zijn zo geprezen als Islam and democracy van Fatima Mernissi. Westerlingen hebben dit boek vrijwel unaniem onthaald als een moedige uiting van een moderne, liberale, vrouwelijke moslim. Het beeld dat in dit boek wordt geschetst van het Westen kon echter niet minder flatteus zijn. (Huntington, 232).
Deze beschrijving klopt: Mernissi meent dat het Westen nog nooit iets goeds gebracht heeft aan de rest van de wereld en het is me dan ook niet duidelijk geworden waarom ze de democratie, die immers uit het westen voortkomt, dan toch aanbeveelt voor de moslim wereld.
De Erasmus prijs heeft zij gekregen voor haar activiteiten in de sociale wetenschappen. Volgens de website van de Premium Erasmianum laat de organisatie "zich daarbij leiden door de culturele tradities van Europa en het gedachtegoed van Erasmus. Zij legt de nadruk op tolerantie, culturele veelvormigheid en ondogmatisch, kritisch denken – humanistische waarden die tot uitdrukking komen in de keuze van de laureaten."
In de Laudatio zegt Rinnoy Kan, die de prijsuitreiking (€ 50.000 per persoon) verrichtte:
De Islam maakt deel uit van Europa en haar culturele erfenis…
Onze laureaten zijn eminente, onafhankelijke denkers, met kritische, goed-beargumenteerde visies op politieke en culturele ontwikkelingen in het Midden-Oosten evenals in het Westen.
En specifiek over Mernissi:
Zij bepleit dat vrouwen een volledige rol spelen in het publieke domein. Als hoogleraar sociologie in Rabat, invloedrijk docent en auteur, heeft zij veel bijgedragen aan de bewustwording van het soort spanningen die nu eenmaal gepaard gaan met modernisering. Zij is het rolmodel geworden voor de moderne Marokkaanse vrouw, die open staat voor de waarden van emancipatie en vertrouwen heeft in haar identiteit.
Oorspronkelijke titel: La Peur Modernité
ISBN 90 5226 128 8
NUGU 654 en 663
ISO 217.9
Islam en democratie - Fatima Mernissi
Islam en democratie - Fatima Mernissi
Als wij onze cultuur niet verdedigen, wie gaat het dan wel doen?
Zoals je zegt. Oppervlakkig lijkt het een pleidooi voor democratie en modernisering, in feite blijft ze een islam apologeet en een brave moslima.Kafir schreef:Een goed boek, voor zover ik me kan herinneren, want het is vele jaren geleden dat ik het heb gelezen. Wat me wel van het hart moet is dat ze zich nog wel in allerlei bochten wringt om de Islam tóch nog een humaan gezicht te geven. Zij is een vrijzinnige moslima, maar blijft een gelovige.
Ze heeft een janus kop - je mag zelf uitzoeken welk gezicht je het beste uitkomt. Noem het maar gewoon een windvaan.
EIdnconclusie: het is geen goed boek, want het lijkt een analyse wat betreft woordgebruik, maar het is het niet.
Misschien moet je het nog een keer lezen met de kennis van nu.
Als wij onze cultuur niet verdedigen, wie gaat het dan wel doen?