Ik heb het jaren geleden al voorspeld op FFI. Goed zal altijd het kwaad overheersen. Logisch, aan de achterlijkheid kleven geen voordelen. Vandaar dat moslims zich vernederd hebben tot het parasiteren op onze kenniseconomie en beschaving. Sociale media zijn de doodsteek voor de tirannie van de perverse tweedehands minderwaardige Arabische plagiaatreligie uit de laag IQ bedeelde heidense zandbak, de geboortegrond van pedofiel en oorlogscrimineel Mohammed.
De Arabische atheïst is in opmars
In het Westen denken we dat de Arabische wereld nauwelijks ongelovigen telt. Maar dat is een misverstand, schrijft Ahmed Benchemsi. Hun aantal groeit, en snel.
Egypte telt precies 866 atheïsten, volgens een op onduidelijke bronnen gebaseerd rapport van Dar al-Ifta, het gezaghebbende godsdienstinstituut in Caïro. Ook over andere Arabische landen bevat dat heel precieze cijfers: 325 atheïsten in Marokko, 320 in Tunesië, 242 in Irak, 178 in Saoedi-Arabië, 170 in Jordanië, 70 in Soedan, 56 in Syrië, 34 in Libië en 32 in Jemen. In totaal 2293 ongelovigen op een bevolking van 300 miljoen.
De cijfers werden van verschillende kanten bespot. The Guardian deed navraag bij de Egyptische activiste Rabab Kamal: kon dat aantal van 866 kloppen? ‘Alleen op de Al-Azhar-universiteit tel ik er al meer,’ zei ze sarcastisch – en die universiteit is al bijna duizend jaar het centrum van de soennitische islam. Brian Whitaker, Midden-Oosten-correspondent en auteur van het boek Arabs Without God, schreef: ‘Toevallig komt het cijfer voor Jordanië (170) ongeveer overeen met het aantal leden van een discussiegroep voor Jordaanse atheïsten op Facebook. Wellicht hebben de onderzoekers hun telling van de atheïsten in de verschillende landen simpelweg gebaseerd op de aantallen mensen die als zodanig actief zijn in de sociale media.’
Maar ook dan zijn de cijfers van Dar al-Ifta nog aan de lage kant. Toen ik laatst op Facebook in zowel het Arabisch als het Engels ‘atheïst’ in combinatie met de namen van verschillende Arabische landen intikte, vond ik meer dan 250 pagina’s of groepen, met ledenaantallen die variëren van een enkeling tot meer dan 11.000. En dat zijn alleen de mensen die zo’n actieve belangstelling voor het atheïsme hebben dat ze online sporen achterlaten. ‘Ik vermoed dat elke Egyptenaar wel een atheïst in de familie heeft, of althans iemand die kritisch is op de islam,’ zei de atheïstische Momen onlangs tegen de Egyptische historicus Hamed Abdel-Samad. ‘Ze durven het alleen niemand te vertellen.’
Terwijl de Arabische staten doen alsof hun land nauwelijks atheïsten telt, valt het Westen te verwijten dat het zich bij de term Arabische atheïst niets kan voorstellen. In westerse media is het nooit de vraag of Arabieren gelovig zijn, maar in hoeverre hun (veronderstelde) geloof schadelijk is voor het Westen. In Europa spitst het debat zich vooral toe op immigratie (hebben ‘moslimmigranten’ moeite met seculiere vrijheden?), in de VS op terrorisme (staan ‘de moslims’ positief tegenover terroristisch geweld?). In het politiek debat zijn er twee smaken: rechts verdenkt ‘de moslims’ van afkerigheid van individuele vrijheden en sympathie voor de jihad, en links neemt het voor ‘de moslims’ op door te wijzen op hun ‘vreedzame’ en ‘gematigde’ geloofsopvattingen. Niemand ziet mensen van Arabische afkomst anders dan als ‘moslims’. Zowel links als rechts gaan ervan uit dat hun religiositeit een gegeven is, alsof het verankerd is in het DNA van hun etnische identiteit.
De Arabische lente is misschien een halt toegeroepen (al is het maar voor even), maar op het vlak van religie is bij de jongere generaties nog steeds sprake van een verschuiving. Steeds meer mensen keren zich af van de standaardvormen van geloof die westerlingen automatisch met de Arabische wereld associëren. Uit een uitgebreid onderzoek van peilingbureau WIN/Gallup International bleek in 2012 dat 5 procent van de Saoedi’s (dus meer dan een miljoen mensen) zichzelf als ‘overtuigd atheïst’ beschouwt, evenveel als in de VS. 19 procent van de Saoedi’s, bijna zes miljoen mensen, beschouwt zichzelf als ‘niet-gelovig’. (In Italië is dat maar 15 procent.)
Die cijfers zijn des te opvallender als je weet dat in veel Arabische landen, zoals Saoedi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten, Soedan en Jemen, op afvalligheid de doodstraf staat. (Al wordt die doodstraf zelden uitgevoerd: wie voor atheïsme wordt veroordeeld, krijgt meestal eerst een celstraf en dan de kans om op zijn mening terug te komen.) En ook in Arabische landen waar afvalligheid niet expliciet verboden is, worden atheïstische uitingen met juridische middelen bestreden. Zo staat er in Marokko en Algerije celstraf op alle pogingen om moslims tot een ander geloof ‘te verleiden’. In Egypte worden atheïstische uitingen aangepakt op basis van de wet op de godslastering. En in Jordanië en Oman leidt afvalligheid tot een soort civielrechtelijke doodverklaring: je huwelijk wordt automatisch nietig verklaard en je verliest je erfrecht.
Er worden soms zware straffen uitgedeeld. De 21-jarige Karim Al Banna werd in januari tot drie jaar cel veroordeeld wegens ‘belediging van de islam’ omdat hij op Facebook voor zijn atheïsme was uitgekomen. Zelfs zijn eigen vader heeft tegen hem getuigd. In februari 2012 verdween de Saoedische schrijver Hamza Kashgari voor bijna twee jaar achter de tralies vanwege drie tweets gericht aan de profeet Mohammed. De meest controversiële was: ‘Ik zal niet voor u buigen. Ik zal uw hand niet kussen. Ik zal u de hand schudden als gelijke.’
De maand daarop werden de bloggers Ghazi Beji en Jabeur Mejri door de Tunesische rechter tot zeven jaar cel veroordeeld wegens ‘inbreuken op de goede zeden, laster en verstoring van de openbare orde’. Ze hadden satirische teksten en cartoons over Mohammed online gezet. Raif Badawi, oprichter van Vrije Saoedische Liberalen, een blog voor discussies over het geloof, werd vorig jaar veroordeeld tot tien jaar cel en duizend zweepslagen. En afgelopen december werd de columnist Mohammed Cheikh Ould Mkhaitir in Mauritanië ter dood veroordeeld vanwege een kritisch stuk over het kastensysteem in zijn land, waarin hij de oorsprong van dat stelsel herleidde tot bepaalde beslissingen van de profeet in de zevende eeuw. Er loopt nog een hoger beroep tegen het vonnis.
Wie financiert jouw atheïsme?
Toch is ondanks die draconische maatregelen het percentage mensen met geloofstwijfels in de Arabische wereld hoger (22 procent) dan in Zuid-Azië (17 procent) en Latijns-Amerika (16 procent). Dat percentage van 22 procent is een gemiddelde: in sommige Arabische landen is het nog hoger, van 24 procent in Tunesië tot wel 37 procent in Libanon. En aangezien openlijke uitingen van ongelovigheid in Arabische landen zo sterk worden ontmoedigd, zou het aantal twijfelaars en atheïsten waarschijnlijk beduidend hoger liggen als mensen zich vrij voelden om er openlijk over te spreken. Zoals de Egyptische activist Ahmed Harqan in januari zei: ‘Als de rechten van minderheden door de staat werden beschermd, zou het aantal mensen dat voor zijn atheïsme uitkomt vertienvoudigen.’
In het voorjaar van 2011 was de hele Arabische regio in de greep van revolutionaire onrust. In Tunis, Caïro en andere steden in het Midden-Oosten en Noord-Afrika werden pleinen bezet door duizenden jongeren die meer vrijheid eisten. Ondertussen zat Waleed Al Husseini (22) in de cel in Qalqilya, op de Palestijnse Jordaanoever. Hij was een paar maanden eerder door de Palestijnse inlichtingendiensten opgepakt in een internetcafé waar hij zat te bloggen. Dat durfde hij niet meer thuis te doen sinds hij doodsbedreigingen kreeg vanwege de berichten op zijn blog Noor Al Aqel, ‘Het Licht van de Geest’. Al Hussein had zich, zoals The New York Times schreef, ‘de woede van de islamitische internetgemeenschap op de hals gehaald door atheïsme te propageren, parodieën op Koranverzen te publiceren, grappen te maken over het leven van de profeet en zich in online chats te bedienen van het sarcastische pseudoniem Almachtige Heer’. Hij vertelde mij dat hij voor een militair tribunaal was gesleept omdat zijn online atheïsme als ‘bedreiging van de nationale veiligheid’ werd gezien.
Al Husseini zat tien maanden in de cel en werd in die periode mishandeld en eindeloos ondervraagd. Van de honderden vragen die hij kreeg, was er één die hem bijbleef: wie financiert jouw atheïsme? ‘Ik had natuurlijk geen financiering nodig om mijn gedachten op een blog te zetten,’ vertelde hij me. ‘Maar het gaf duidelijk aan dat ze gewoon niet konden bevatten dat het mijn eigen keuze was om de islam af te zweren. Een keuze die iedereen kan maken, zij ook. In hun ogen moest dit wel een buitenlands complot zijn, bij voorkeur geleid door Israël. Dat was de enige manier waarop ze mijn atheïsme konden begrijpen.’
Toen Al Husseini vrijkwam, vluchtte hij naar Jordanië en vroeg op de Franse ambassade asiel aan. Hij woont nu in Parijs, waar hij een boek over zijn ervaringen heeft gepubliceerd onder de titel Blasphémateur! Les Prisons d’Allah (‘Godslasteraar! De gevangenissen van Allah’). Na de aanslag op Charlie Hebdo schreef hij een opiniestuk voor de krant Libération waarin hij het opnam voor het recht op vrije meningsuiting van de vermoorde cartoonisten. Een redacteur voegde daar als kop aan toe: ‘Ik, moslim, spreek me uit voor secularisme’. Terwijl Al Husseini zich met zijn boek toch duidelijk als atheïst en godslasteraar had geafficheerd. Hij kan er wel om lachen: ‘Ze dachten waarschijnlijk dat de woorden “moslim” en “secularisme” naast elkaar zo’n bizarre combinatie vormden dat het wel aandacht moest trekken.’
In het televisieprogramma Real Time with Bill Maher op HBO trapte Sam Harris, een van de voortrekkers van de New Atheism-beweging, in 2014 in dezelfde valkuil toen hij sprak over ‘moslims die alleen in naam moslim zijn en hun geloof niet serieus nemen’. Wat betekent die zin nou eigenlijk? Als die mensen de islam niet serieus nemen, waarom zou je ze dan überhaupt moslim noemen, al dan niet ‘alleen in naam’?
Dat probleem is nog groter als de ongelovige een vrouw is. ‘Dat atheïsme met zedeloosheid wordt geassocieerd, schrikt vooral vrouwen af om zich over hun geloofstwijfel te uiten, want zij worden in de Arabische wereld geacht “deugdzaam” en volgzaam te zijn om te kunnen trouwen’, schrijft Whitaker in zijn boek.
Je zou denken dat in zo’n samenleving de meeste burgers dus wel vrome gelovigen zullen zijn. Maar behalve door een kleine groep strenggelovigen worden ongelovige opvattingen en gedragingen in de Arabische wereld breed getolereerd. Hoewel alcohol in de islam verboden is, wordt er bijvoorbeeld best veel gedronken, zeker in de hogere en de middenklasse. In Marokko, een land dat (net als Algerije, Tunesië, Egypte, Libanon en Jordanië) vrij veel wijn produceert, was alcohol tot voor kort te koop in een supermarktketen die eigendom is van koning Mohammed VI, bijgenaamd ‘bevelhebber van de gelovigen’. En het Koeweitse parlementslid Nabil Al Fadl hield onlangs een toespraak tegen het sinds 1964 geldende alcoholverbod in zijn land omdat het jongeren aanzet tot het drinken van clandestien gestookte en dus gevaarlijke drank.
Ook buitenechtelijke seks, eveneens verboden door de islam, komt veelvuldig voor. Zeker in de steden, waar mannen en vrouwen al meer dan een halve eeuw makkelijk met elkaar in contact komen. Volgens een onderzoek worden in Marokko dagelijks 800 clandestiene abortussen uitgevoerd (vermoedelijk van buitenechtelijk verwekte kinderen).
En ware gelovigen moeten eigenlijk vijf keer per dag op vaste tijdstippen bidden, waaronder ook tweemaal tijdens kantooruren, maar de meesten slaan dat over om het later thuis in te halen. In Saoedi-Arabië, een van de fanatiekste landen als het op strikte naleving van de regeltjes nakomt, moeten winkels bij de oproep tot gebed een kwartier de deuren sluiten, zodat personeel en klanten hun geloofsplicht kunnen vervullen. Je ziet echter vaak groepjes mensen die gewoon op de stoep staan te wachten of roken tot de winkel weer opengaat.
In de Arabische wereld van tegenwoordig is het dus niet zozeer van belang dat je gelooft, maar dat je de schijn ophoudt. Areligieus gedrag en opvattingen worden getolereerd zolang ze niet te veel in het oog springen. Die sociale hypocrisie schept ruimte voor seculiere levenswijzen zonder de façade van religiositeit aan te tasten. Atheïsme op zich is geen groot probleem. Je ongelovigheid van de daken schreeuwen wel. Dus de mensen die in de Arabische wereld voor hun atheïsme uitkomen, strijden niet zozeer voor godsdienstvrijheid als wel voor de vrijheid van meningsuiting.
Conservatiever
Het is niet altijd zo geweest. Prominente Arabische intellectuelen als Edward Said, Mahmoud Darwish en de Syrische dichter Ali Ahmad Said Esber, beter bekend als Adonis, stonden al sinds de jaren zestig bekend om hun kritiek op religieuze orthodoxie. Van Abdullah Al Qasemi, de in 1996 overleden Saoedische schrijver en peetvader van de Arabische atheïsten, is de befaamde uitspraak: ‘Dat goden onze hersenen bezetten, dat is de ergste vorm van bezetting.’ Toen kon je dat nog zeggen. Zoals de journaliste Diaa Hadid in 2013 schreef: ‘In de jaren zestig en zeventig voerde het politiek protest van seculier links de boventoon. Niemand was toen geschokt als je voor je ongelovigheid uitkwam. Maar sinds de jaren tachtig is de regio conservatiever geworden, de islamisten hebben aan invloed gewonnen en militante gelovigen reageren fel op elke blijk van afvalligheid.’
De Egyptische Abdel-Samad heeft dat aan den lijve ondervonden. De 43-jarige historicus is nu overtuigd atheïst, maar in zijn studententijd was hij een fervent aanhanger van de Moslimbroederschap. Tot op een zomerkamp de twijfel toesloeg. ‘Je moest een soort gezamenlijke fysieke en spirituele ervaring ondergaan,’ vertelde hij me. ‘We kregen allemaal een sinaasappel en moesten daarmee urenlang in de hitte wandelen. Na een afmattende wandeling in de woestijn moesten we de sinaasappel schillen. We waren blij dat we eindelijk onze dorst konden lessen. Maar toen moesten we van de leider die sinaasappel in het zand begraven en alleen de schil opeten. Ik voelde me zo ontzettend vernederd. Het was alleen maar bedoeld om onze wil te breken. Zo vorm je terroristen. Toen ben ik al snel uit de Moslimbroederschap gestapt.’ In 2013 vaardigde een extremistisch geestelijke op televisie een fatwa tegen Abdel-Samad uit omdat hij had beweerd dat de islam sinds de tijd van de profeet fascistoïde trekken had gekregen.
Waarom keren steeds meer Arabieren het geloof nu de rug toe? Thomas Friedman schreef in een column in The New York Times dat het mede te wijten is aan de gruweldaden die in naam van de islam worden begaan door terroristische groeperingen als IS. Dat is tekenend voor de denkwereld van Amerikaanse commentatoren, die bij het Midden-Oosten meteen aan terrorisme denken. In werkelijkheid is terrorisme zelden de reden waarom mensen zich van de islam afkeren. ‘Ik heb bij de voorbereiding van dit boek veel moeite gedaan om erachter te komen waarom sommige Arabieren atheïst worden, en geen van de mensen die ik gesproken heb, noemde terrorisme of jihadisme daarbij als belangrijke factor’, schrijft Whitaker. ‘Dat is niet zo verrassend, want het atheïsme verwerpt elke vorm van geloof, niet alleen de meer extreme varianten.’
Voor de overgrote meerderheid van de Arabische atheïsten begint het net als bij Abdel-Samad met persoonlijke twijfels. Ze struikelen over ongerijmdheden in de Heilige Schrift. Waarom belanden alle niet-moslims in de hel, terwijl het vaak heel fatsoenlijke, aardige mensen zijn? En als God de toekomst kent en almachtig is, waarom stuurt hij sommige mensen dan het foute pad op om ze vervolgens te straffen, als hij ze ook op het goede pad had kunnen houden? Waarom is het verboden om wijn te drinken, maar wordt de goede moslim rivieren van wijn in het paradijs beloofd?
Amir Ahmad Nasr, de Soedanese auteur van My Isl@m: How Fundamentalism Stole My Mind – and Doubt Freed My Soul (‘Mijn islam: hoe het fundamentalisme mijn gedachten gijzelde – en twijfel mijn ziel bevrijdde’), worstelde als twaalfjarig kind ook met die vragen. Hij stapte ermee naar zijn sjeik, de imam van een moskee in Qatar. Die zei slechts dat twijfels haram (onrein) zijn en ingefluisterd worden door de duivel. Dat riep nog meer vragen op. Zoals Islam Ibrahim, initiator van een atheïstische Facebook-pagina, zei: ‘Ik wilde mezelf verzekeren van een plaats in het paradijs, dus begon ik de Koran en de voorschriften van Mohamed te bestuderen. Maar ik vond vooral veel tegenstrijdigheden, veel bloedvergieten en veel gefantaseer. Iedereen die vijf minuten onbevooroordeeld zijn hersens gebruikt, zal dezelfde conclusie trekken.’
De Palestijnse blogger Al Husseini herinnert zich de weg die hij aflegde toen hij eenmaal had besloten het geloof vaarwel te zeggen. ‘Ik begon alles te lezen wat los en vast zat,’ zei hij. ‘Ik sloeg steil achterover toen ik in aanraking kwam met het idee van evolutie. Boeken zoals Dawkins’ God als misvatting en Darwins’ Ontstaan der Soorten lieten me kennismaken met een heel nieuwe manier om de wereld te zien.’ De Marokkaanse activist Imad Iddine Habib (24) zei dat hij boeken van de Amerikaanse astrofysicus Carl Sagan las.
Het verhaal van Iman Willoughby illustreert de tweede belangrijke redenen waarom Arabieren vaak atheïst worden: de onderdrukking (uit naam van het geloof) waarvan zij zelf het slachtoffer waren. Tegenwoordig is Willoughby een gelukkig getrouwde moeder van 39 met twee kinderen en een eigen massagekliniek in Canada. Maar in haar vaderland Saoedi-Arabië leefde ze twintig jaar in een hel. Ze werd mishandeld door haar vader, die haar het ziekenhuis in sloeg, en haar stiefmoeder, die haar met messen achternazat, en ze is twee keer door de religieuze politie gevangengezet. De eerste keer omdat ze bij een beekje buiten Riyadh zonder hoofddoek was gesignaleerd. ‘Het was een afgelegen plek, ik zat daar graag even met mijn ogen dicht om de wind in mijn haar te voelen,’ vertelde ze. Maar omdat vrouwen in Saoedi-Arabië niet mogen autorijden, moest ze zich laten brengen door een man. Toen ze werd betrapt, betichtte de religieuze politie haar dan ook van onzedelijke betrekkingen met die chauffeur. Ze zat drie dagen in de cel voordat ze er door haar vader uit werd gehaald – en die ‘sloeg me helemaal verrot’, zei ze.
De tweede keer dat ze werd opgepakt was een paar jaar later, toen ze medicijnen studeerde. Het was drie kwartier rijden van de universiteit naar huis en op een avond kwam haar chauffeur niet opdagen. Een medestudent bood haar een lift aan. In een klein woestijndorpje werden ze aangehouden door de religieuze politie. Die sloeg de medestudent buiten westen en nam haar mee naar het bureau, waar ze onder bedreiging van geweld een verklaring moest tekenen dat ze met die student naar bed was gegaan. Ze kreeg drie maanden cel en een ‘godsdienstige heropvoeding’. Die bestond eruit dat ze in een cel zat met alleen een matras, kakkerlakken en een videocamera om te filmen of ze braaf haar gebeden opzegde, de enige bezigheid die ze daar had. Van haar familie of vrienden hoorde ze niks. Toen ze eindelijk de cel uit mocht, kreeg ze te horen dat ze was veroordeeld tot tachtig zweepslagen. Haar broer deed een goed woordje voor haar bij een prins – ‘niet uit liefde voor mij, alleen om de eer van de familie te redden’ – en ze kreeg gratie.
Ze had voor haar arrestatie al een aanvraag gedaan voor een studiebeurs in Canada. Toen die werd toegekend, smeekte ze haar vader om haar paspoort (wat ze als de ‘ultieme vernedering’ ervoer) en verliet het land om nooit meer terug te keren. En atheïst? Dat had ze zich haar hele leven al gevoeld. ‘Ik heb mijn hele leven nooit echt gebeden,’ vertelde ze. ‘Zelfs in de gevangenis deed ik maar alsof, om van hen af te zijn.’
‘Het geloof is een vorm van machtsuitoefening,’ zegt Habib. ‘Het gaat niet om God. Het gaat om de macht van degenen die in zijn naam optreden.’ Habib, Willoughby en anderen zijn atheïst geworden als daad van verzet. Waar ze zich echter tegen verzetten is niet zozeer de islam, maar het misbruik dat ervan gemaakt wordt door religieuze en politieke machthebbers.
Per definitie ook politiek
Veel Arabische atheïsten hadden met hun geloofsafval geen politieke bedoelingen. Maar ze lijken daar niet aan te ontkomen. Momen vertelde Abdel-Samad dat zijn atheïsme niet politiek gemotiveerd was. ‘Maar als het geloof politiek is, is mijn ongelovigheid per definitie ook politiek,’ zei hij. ‘Zolang ongelovigen vervolgd worden, zolang het geloof zich met de privézaken van mensen bemoeit, kan mijn verwerping van het geloof niet louter een privékwestie zijn.’
En als je dan toch gedwongen bent om politiek stelling te nemen, doe het dan ook goed en met open vizier. Dat zegt de Egyptische activist Islam Ibrahim in het YouTube-programma The Black Ducks. Dat YouTube-kanaal werd in 2013 gestart door een andere Egyptische atheïst, Ismail Mohamed. Het nodigt atheïsten in de Arabische wereld uit om hun mening te verkondigen. In anonimiteit kun je de gekste dingen roepen zonder je te hoeven verantwoorden, zei Ibrahim. ‘Ik dacht: wij atheïsten moeten niet langer als geestverschijningen door het leven gaan, we moeten ons zichtbaar manifesteren. Dan worden we serieuzer genomen, omdat we dan ook beter nadenken over wat we zeggen. En we zullen nooit krijgen wat we willen als we niet de moed hebben om er openlijk om te vragen.’
Het populaire kanaal heeft twee doelen: naar ‘een seculiere samenleving in het Midden-Oosten en Noord-Afrika’ streven, en ‘mensen die heimelijk atheïst zijn moed inspreken en de troost bieden dat ze niet alleen zijn’. Zoals Ibrahim in zijn aflevering zei: ‘Je broer, je collega’s, vrienden, familie, ze kunnen allemaal net zo atheïstisch zijn als jij, maar zullen dat nooit durven zeggen, tenzij ze zien dat je er op Facebook voor uitkomt. Zo is het ook met mijn buurman gegaan. Nu zijn we vrienden. En zo gaat het heel vaak.’ Daarom heeft Ibrahim een Facebook-pagina gemaakt waar honderden Arabische atheïsten hun verhaal doen, met hun naam, foto, het land waar ze wonen en de reden waarom ze atheïst geworden zijn.
Onderling contact is belangrijk voor Arabische atheïsten. Sinds Willoughby in 2008 is begonnen met bloggen en twitteren, heeft ze al veel reacties gekregen van mensen die haar bedanken voor haar verhaal en die haar om advies vragen over hun eigen situatie. Het voelt voor haar als een roeping. Ze zegt dat ze al een tiental atheïsten heeft geholpen weg te komen uit Saoedi-Arabië, door het geven van inlichtingen en in sommige gevallen zelfs geld.
In 2007 is een inmiddels wereldwijd netwerk van ‘ex-moslims’ opgericht voor hulp aan vluchtelingen, ballingen en iedereen met een moslimachtergrond. De eerste groep ontstond in Duitsland, op initiatief van Iraanse vluchtelingen die ijveren voor de vrijheid om kritiek te hebben op het geloof en een eind te maken aan de ‘godsdienstige intimidatie en bedreiging’. De organisatie heeft inmiddels afdelingen in verschillende landen, waaronder de VS, Canada, het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Frankrijk, België en Nieuw-Zeeland.
Elke afdeling is onafhankelijk, er is geen centrale organisatie, maar ze werken wel samen aan conferenties en promotiecampagnes. Een groot deel van de activiteiten van de ex-moslims vindt online plaats, maar veel gebeurt ook in persoonlijke contacten. Dat kan gevaarlijk zijn. ‘Als je bijeenkomsten organiseert, moet je alle nieuwe leden screenen,’ zei de uit Pakistan afkomstige Kiran Fatima Opal, die in Canada actief is voor de Noord-Amerikaanse tak van het netwerk.
Habib heeft de Marokkaanse tak opgericht, die zo’n twintig leden telt, en hij heeft samen met andere activisten persconferenties gegeven. Afgelopen zomer bijvoorbeeld, bij de lancering van hun campagne voor het recht om tijdens de Ramadan niet te vasten. (Wie tegen de Ramadan zondigt kan in Marokko maximaal zes maanden cel krijgen.) ‘Ik heb de Raad van Ex-Moslims opgericht zodat we niet langer hoeven te zeggen: wij staan achter de atheïsten. We kunnen nu gewoon zeggen: wij zíjn de atheïsten,’ vertelde Habib me. ‘Het wordt tijd voor een atheist pride, net zoals de homo’s hebben.’ Habib kreeg bekendheid in maart 2013. Hij werd toen door de politie gezocht omdat hij het islamitische motto ‘er is geen andere god dan Allah’ op zijn Facebook-pagina had geparodieerd als ‘er is geen andere god dan Mickey Mouse’. In plaats van zichzelf aan te geven dook hij onder, en op internet werd een campagne gestart om steunbetuigingen te verzamelen. Toen hij weer boven water kwam, zat de politie niet meer achter hem aan. Dat hij nog steeds niet is opgepakt, heeft hij misschien te danken aan zijn relatieve internationale bekendheid (door interviews met westerse journalisten, zoals Nicholas Kristof in The New York Times).
Ondanks de risico’s en de sociale en politieke tegenstand die ze ondervinden, waren alle activisten die ik sprak ervan overtuigd dat het secularisme in de Arabische wereld de toekomst heeft. Willoughby zei dat ‘het atheïsme zich als een lopend vuurtje verspreidt’ door het Midden-Oosten. Brian Whitaker ziet het als ‘het symptoom van iets veel groters, namelijk de strijd tegen onderdrukking’. De bloeiende muzikale undergroundscene in de Arabische wereld is ook zo’n voorbeeld van een niet te stuiten verandering die zich in het Midden-Oosten en Noord-Afrika voltrekt. Al zal een complete culturele revolutie nog wel even op zich laten wachten. Zoals Abdel-Samad zei: ‘Het secularisme is voor de toekomst van Egypte volgens mij niet alleen een mogelijkheid, maar een zekerheid. Het is alleen nog niet duidelijk welke prijs het land daarvoor zal moeten betalen. De geschiedenis leert dat er meestal met bloed wordt betaald.’ Waleed Al Husseini is, zo vertelde hij me, ‘pessimistisch voor de komende twintig jaar, maar optimistisch voor de tijd daarna’. Hij kan zich dat optimisme veroorloven: tegen die tijd is hij nog maar 46.
Auteur: Ahmed Benchemsi (The New Rupublic)
Ahmed Benchemsi is een Marokkaanse journalist. In 2001 richtte hij het weekblad TelQuel op, dat bekendstaat om zijn onverbloemde stellingname tegen de ideologie van de islam. Volgens persvrijheidbewaker Reporters Without Borders (RSF) is hij sindsdien herhaaldelijk onder druk gezet door de Marokkaanse regering, in 2005 werd hij veroordeeld voor laster na wat RSF beschreef als een politiek proces.
