Hier het verhaal van de chauffeurs.
De BBC heeft details onthuld van een geheime deal waardoor honderden IS-strijders en hun families uit Raqqa konden ontsnappen, onder de ogen van de door de VS en Britten geleide coalitie en Koerdische troepen die de stad controleren.
Een konvooi bevatte enkele van de meest beruchte leden van IS en – ondanks geruststellingen – tientallen buitenlandse jihadisten. Sommigen van hen hebben zich over Syrië verspreid, zelfs tot in Turkije.
De vrachtwagenchauffeur Abu Fawzi dacht dat het een gewoon klusje zou zijn.
Hij rijdt met een 18-wieler over een van de gevaarlijkste gebieden in het noorden van Syrië. Gebombardeerde bruggen, diep woestijnzand, zelfs overheidstroepen en zogenaamde Islamitische Staatsstrijders staan een levering niet in de weg.
Maar deze keer was het een menselijke lading. De Syrische Democratische Krachten (SDF), een alliantie van Koerdische en Arabische strijders tegen IS, wilden dat hij een konvooi zou leiden dat honderden families mee zou nemen van de stad Tabqa aan de rivier de Eufraat naar een kamp verder naar het noorden.
De klus zou zes uur duren, maximaal – of dat is tenminste wat hem verteld werd.
Maar toen hij en zijn medebestuurders op 12 oktober hun konvooi verzamelden, realiseerden ze zich dat ze voorgelogen waren.
In plaats daarvan zou het drie dagen duren onder moeilijke omstandigheden met een dodelijke lading – honderden IS-strijders, hun families en tonnen wapens en munitie.
Abu Fawzi en tientallen andere chauffeurs werden duizenden dollars beloofd voor de taak, maar het moest geheim blijven.
De deal om IS-strijders uit Raqqa te laten ontsnappen – de feitelijke hoofdstad van hun zelfverklaarde kalifaat – was geregeld door lokale functionarissen. Het kwam na vier maanden vechten waardoor de stad verwoest was en bijna verlaten door mensen. Het zou levens sparen en het vechten tot een einde brengen. De levens van de Arabische, Koerdische en andere strijders die IS bevechten zouden gespaard blijven.
Maar het stelde ook vele honderden IS-strijders in staat te ontsnappen uit de stad. In die tijd wilden noch de door de VS en Britten geleide coalitie, noch de SDF, die het steunt, hun deel toegeven.
Heeft de deal, die bekend stond als Raqqa’s vuile geheim, een bedreiging voor de buitenwereld losgelaten – één die militanten in staat stelt zich wijd en zijd over Syrië en daarbuiten te verspreiden?
Grote moeite werd gedaan om het te verbergen voor de wereld. Maar de BBC heeft met tientallen mensen gesproken die zich in het konvooi bevonden of het hadden waargenomen, en met de mannen die de deal hadden onderhandeld.
We volgen de route van het konvooi uit Raqqa
In een smerige tuin in Tabqa, onder een dadelpalm, zijn drie jongens bezig aan het werk om een vrachtwagenmotor te herbouwen. Ze zijn bedekt met motorolie. Hun haar, zwart en olieachtig, staat rechtop.
Dichtbij hen staat een groep chauffeurs. Abu Fawzi staat in het midden, opvallend in zijn felle rode jas. Het komt overeen met de kleur van zijn geliefde 18-wieler. Hij is duidelijk de leider, snel om thee en sigaretten aan te bieden. In het begin zegt hij dat hij niet wil praten, maar al snel verandert hij van gedachten.
Hij en de rest van de chauffeurs zijn boos. Het is weken geleden dat ze hun leven riskeerden voor een reis die motoren verwoestte en assen brak, maar ze zijn nog steeds niet betaald. Het was een reis naar de hel en terug, zegt hij.
“We waren bang vanaf het moment dat we Raqqa binnenkwamen,” zegt hij. “We zouden met de SDF naar binnen gaan, maar we gingen alleen. Zodra we binnenkwamen, zagen we IS-strijders met hun wapens en zelfmoordgordels om. Ze hebben onze trucks met een valstrik gekaapt. Als er iets fout zou gaan in de deal, zouden ze het hele konvooi opblazen. Zelfs hun kinderen en vrouwen hadden zelfmoordgordels om. ‘
De door de Koerdische leiding geleide SDF zorgde dat media geen toegang hadden tot Raqqa. De ontsnapping van de Islamitische Staat van zijn basis zou niet op de televisie worden uitgezonden.
In het openbaar zei de SDF dat slechts een paar dozijn strijders hadden kunnen vertrekken, allemaal locals.
Maar een vrachtwagenchauffeur vertelt ons dat dit niet waar is.
We haalden ongeveer 4.000 mensen op, inclusief vrouwen en kinderen – in onze en hun voertuigen samen. Toen we Raqqa binnenreden, dachten we dat er 200 mensen zouden verzamelen. Alleen al in mijn voertuig nam ik 112 mensen.
Een andere chauffeur zegt dat het konvooi zes tot zeven kilometer lang was. Het omvatte bijna 50 vrachtwagens, 13 bussen en meer dan 100 voertuigen van de Islamitische Staats. IS-strijders, hun gezichten bedekt, zaten uitdagend bovenop een aantal van de voertuigen.
Video’s die in het geheim zijn gefilmd en aan ons zijn doorgegeven, tonen vrachtwagens met aanhangwagens die volgepropt zijn met gewapende mannen. Ondanks een overeenkomst om alleen persoonlijke wapens te nemen, namen IS-strijders alles mee wat ze maar konden dragen. Tien vrachtwagens waren geladen met wapens en munitie.
De chauffeurs wijzen naar een witte vrachtwagen waaraan wordt gewerkt in de hoek van de tuin. “Zijn as was gebroken vanwege het gewicht van de munitie”, zegt Abu Fawzi.
Dit was niet zozeer een evacuatie – het was de exodus van de zogenaamde Islamitische Staat.
De SDF wilde niet dat de terugtocht uit Raqqa eruit zag als een overwinning. Er mochten geen vlaggen of spandoeken zichtbaar getoond worden als het konvooi de stad verliet, zo was afgesproken in de deal.
Er werd ook afgesproken dat geen buitenlanders Raqqa levend zouden mogen laten.
In mei omschreef de Amerikaanse minister van Defensie James Mattis de strijd tegen IS als een “uitroeiingsoorlog”. “Het is onze bedoeling dat de buitenlandse strijders de strijd niet overleven om terug te keren naar Noord-Afrika, Europa, Amerika en Azië , naar Afrika. We gaan dit niet toestaan, “zei hij op de Amerikaanse televisie.
Maar buitenlandse strijders – niet uit Syrië en Irak – konden volgens de chauffeurs ook deelnemen aan het konvooi. Eén legt uit:
Er was een groot aantal buitenlanders. Frankrijk, Turkije, Azerbeidzjan, Pakistan, Jemen, Saoedi-Arabië, China, Tunesië, Egypte …
Andere chauffeurs voegden daar nog andere nationaliteiten aan toe.
Door het BBC-onderzoek geeft de coalitie nu toe welk deel het in de deal heeft gespeeld. Ongeveer 250 IS-strijders mochten Raqqa verlaten met 3.500 van hun gezinsleden.
“We wilden niet dat iemand wegging”, zegt Col Ryan Dillon, woordvoerder van Operation Inherent Resolve, de westerse coalitie tegen IS.
“Maar dit gaat naar het hart van onze strategie, ‘met en door’ lokale leiders ter plaatse. Het komt neer op Syriërs – zij zijn degenen die vechten en sterven, ze mogen beslissingen nemen over operaties, “zegt hij.
Terwijl een westerse officier aanwezig was bij de onderhandelingen, namen ze geen “actieve rol” in de discussies. Col Dillon beweert echter dat er maar vier buitenlandse strijders zijn vertrokken en dat ze nu in SDF-voogdij zijn.
Toen het de stad verliet, zou het konvooi door de goed geïrrigeerde katoen- en tarwevelden ten noorden van Raqqa rijden. Kleine dorpjes maakten plaats voor woestijn. Het konvooi verliet de hoofdweg en nam de sporen door de woestijn. De vrachtwagens hadden het zwaar, maar het was zeker zo zwaar voor de mannen achter het stuur.
Een vriend van Abu Fawzi rolt de mouw van zijn tuniek op. Eronder zitten brandwonden op zijn huid. “Kijk wat ze hier hebben gedaan,” zegt hij.
Volgens Abu Fawzi waren er drie of vier buitenlanders bij elke bestuurder. Ze zouden ze slaan en uitschelden, zoals ‘ongelovige’ of ‘varken’.
Misschien hielpen ze de strijders ontsnappen, maar de Arabische chauffeurs werden de hele route mishandeld en bedreigd, zeggen ze.
“Ze zeiden: ‘Laat ons weten wanneer je Raqqa opnieuw opbouwt – we zullen terugkomen’ ‘, zegt Abu Fawzi. “Ze waren uitdagend en gaven er niets om. Ze hebben ons ervan beschuldigd ze uit Raqqa te schoppen.”
Een vrouwelijke buitenlandse strijdster bedreigde hem met haar AK-47.
De woestijn in
Winkelier Mahmoud raakt niet vaak geïntimideerd.
Het was ongeveer vier uur ’s middags toen een SDF-konvooi door zijn stad reed, Shanine, en iedereen werd verteld naar binnen te gaan.
“We waren hier en er kwam een SDF-voertuig langs om te zeggen dat er een wapenstilstandsovereenkomst tussen hen en IS was”, zegt hij. “Ze wilden dat we het gebied ontruimden.”
Hij is geen fan van IS, maar hij kon een zakelijke kans niet laten gaan – ook al waren sommige van de 4000 verrassingsklanten die door zijn dorp reden tot de tanden toe bewapend.
Een kleine brug in het dorp zorgde voor een knelpunt, dus de IS-strijders stapten uit en gingen winkelen. Na maandenlang vechten en dekking zoeken in bunkers waren ze bleek en hongerig. Ze kwamen zijn winkel binnen en, zegt hij, hebben ze zijn schappen leeggekocht.
“Een eenogige Tunesische strijder vertelde me om God te vrezen”, zegt hij. “Op een heel kalme toon vroeg hij waarom ik me had geschoren. Hij zei dat ze terug zouden komen en de sharia opnieuw zouden afdwingen. Ik zei hem dat we geen problemen hebben met de Sharia-wetten. We zijn allemaal moslims.”
Instant noedels, koekjes en snacks – ze kochten alles wat ze maar konden krijgen.
Ze lieten hun wapens buiten de winkel liggen. Het enige probleem dat hij had was toen drie van de strijders sigaretten bespeurden – smokkelwaar in hun ogen – en de dozen verscheurden.
“Ze stalen helemaal niets, helemaal niets”, zegt hij.
“Slechts drie van hen konden zich niet gedragen. Andere IS-strijders hebben ze zelfs getuchtigd.”
Hij zegt dat IS betaald heeft voor wat ze hebben genomen.
“Mijn winkel was afgeladen vol met ze. Ik werd overweldigd door hun aantal. Velen vroegen me om prijzen, maar ik kon ze niet beantwoorden omdat ik bezig was andere mensen te bedienen. Dus lieten ze geld voor me op mijn toonbank liggen zonder dat ik er om vroeg.”
Ondanks de mishandeling die ze ten deel viel, waren de vrachtwagenchauffeurs het erover eens – als het op geld aankwam, betaalden die lui van IS de rekeningen.
IS zijn misschien moorddadige psychopaten, maar ze waren correct als het om geld ging
Zegt Abu Fawzi met een glimlach.
Ten noorden van het dorp is het een ander landschap. Een eenzame tractor bestrijkt een veld en zendt een pluim van stof en zand de lucht in die kilometers lang zichtbaar is. Er zijn minder dorpen, en het is hier dat het konvooi probeerde te verdwijnen.
In het kleine dorp van Muhanad vluchtten mensen terwijl het konvooi naderde, uit angst voor hun huizen – en hun leven.
Maar plotseling sloegen de voertuigen rechtsaf en verlieten de hoofdweg naar een woestijnweg.
“Twee Humvees leidden het konvooi”, zegt Muhanad. “Ze organiseerden het en lieten niemand voor.”
Toen het konvooi in het waas van de woestijn verdween, voelde Muhanad geen onmiddellijke opluchting. Bijna iedereen waarmee we spraken, zegt dat IS dreigde terug te keren, en dat de jihadi’s een vinger over hun keel haalden alsof ze hem doorsneden toen ze langskwamen.
“We hebben de afgelopen vier of vijf jaar onder terreur geleefd”, zegt Muhanad.
Het zal ons een tijdje kosten om van die psychologische angst af te komen. We hebben het gevoel dat ze misschien terugkomen voor ons, of undercover agenten zullen sturen. We weten nog steeds niet zeker of ze voorgoed zijn gegaan.
Langs de route zeiden veel mensen met wie we spraken dat er coalitievliegtuigen, soms drones, het konvooi volgden.
Vanuit de cabine van zijn vrachtwagen keek Abu Fawzi toe hoe een coalitievliegtuig boven zijn hoofd vloog en verlichtingsfakkels liet vallen, waardoor het konvooi en de weg voor hem verlicht werd.
Toen de laatsten van het konvooi op het punt stonden over te steken, vloog een Amerikaanse straalvliegtuig zeer laag en wierp hij fakkels af om het gebied te verlichten. IS-strijders scheten in hun broek.
De coalitie bevestigt nu dat terwijl het zijn personeel niet op de grond had, het het konvooi vanuit de lucht controleerde.
Voorbij het laatste SDF-checkpoint, binnen IS-gebied – een dorp tussen Markada en Al-Souwar – bereikte Abu Fawzi zijn bestemming. Zijn vrachtwagen zat vol munitie en IS-strijders wilden dat het verborgen bleef.
Toen hij eindelijk weer veilig was, werd hem door de SDF gevraagd waar hij de goederen had gedumpt.
“We hebben ze de locatie op de kaart laten zien en ze hebben het gemarkeerd zodat oom Trump het later kan bombarderen”, zegt hij.
Raqqa’s vrijheid werd gekocht met bloed, opoffering en een compromis. De deal bevrijdde de gevangen burgers en eindigde de strijd om de stad. Geen enkele SDF-strijder zou hoeven sterven door de laatste IS-schuilplaats te bestormen.
Maar IS bleef niet lang zitten. Bevrijd van Raqqa, waar ze werden omringd, hebben enkele van de meest gezochte leden van de groep zich nu wijd en zijd over Syrië en verder verspreid.
De smokkelaars
De mannen die hekken openknippen, muren beklimmen en door de tunnels uit Syrië rennen, melden een grote toename van mensen die vluchten. De ineenstorting van het kalifaat is goed voor hun zaken.
“In de afgelopen weken hebben we veel gezinnen gehad die Raqqa verlaten hebben en willen vertrekken naar Turkije. Alleen al deze week heb ik persoonlijk toezicht gehouden op de smokkel van 20 gezinnen “, zegt Imad, een smokkelaar aan de Turks-Syrische grens.
“De meesten waren buitenlanders maar er zaten ook Syriërs tussen.”
Hij vraagt nu $ 600 (£ 460) per persoon en een minimum van $ 1.500 voor een gezin.
In deze bedrijfstak houden de klanten er niet van als je ze teveel vragen stelt. Maar Imad zegt dat hij “Fransen, Europeanen, Tsjetsjenen, Oezbeken” had. “
Sommigen spraken in het Frans, anderen in het Engels, anderen in een vreemde taal”, zegt hij.
Walid, een andere smokkelaar op een ander stuk van de Turkse grens, vertelt hetzelfde verhaal.
“We hebben de afgelopen weken een toevloed van gezinnen gehad”, zegt hij. “Er waren enkele grote gezinnen die wilden oversteken. Het is onze taak ze te smokkelen. We hebben veel buitenlandse gezinnen die van onze diensten gebruik maken. ”
Nu Turkije de grensbeveiliging heeft uitgebreid, is het werk moeilijker geworden.
In sommige gebieden gebruiken we ladders, in andere gebieden steken we een rivier over, in weer andere gebieden maken we gebruik van een steile bergweg. Het is een ellendige situatie.
Walid zegt echter dat het een andere situatie is voor hoger geplaatste IS-figuren.
“Die hooggeplaatste buitenlanders hebben hun eigen netwerken van smokkelaars. Het zijn meestal dezelfde mensen die hun toegang tot Syrië hebben georganiseerd. Ze coördineren met elkaar. “
Smokkel werkte niet voor iedereen. Abu Musab Huthaifa was een van Raqqa’s beruchtste figuren. De IS-inlichtingencommandant was op 12 oktober op het konvooi uit de stad.
Maar nu zit hij achter de tralies en zijn verhaal weerspiegelt de laatste dagen van het afbrokkelende kalifaat.
Islamitische staat onderhandelt nooit. Compromisloos, moorddadig – dit is een vijand die volgens een andere reeks regels speelt.
Dat is tenminste hoe de mythe gaat.
Maar in Raqqa gedroeg het zich niet anders dan andere verliezers. In het nauw gedreven, uitgeput en angstig voor hun families werden IS-strijders op 10 oktober naar de onderhandelingstafel gebombardeerd.
“Luchtaanvallen oefenden bijna 10 uur druk op ons uit. Ze hebben ongeveer 500 of 600 mensen, strijders en families gedood “, zegt Abu Musab Huthaifa.
De beelden van de coalitie-luchtaanval die op 11 oktober een wijk van Raqqa trof, toont een menselijke catastrofe achter de vijandelijke linies. Te midden van het geschreeuw van de vrouwen en kinderen, is er chaos onder de IS-strijders. De bommen lijken bijzonder krachtig, vooral effectief. Activisten beweren dat een gebouw met 35 vrouwen en kinderen werd vernietigd. Het was genoeg om hun weerstand te breken.
“Na 10 uur begonnen de onderhandelingen opnieuw. Degenen die aanvankelijk de wapenstilstand afwezen, veranderden van gedachten. En zo verlieten we Raqqa “, zegt Abu Musab.
Er waren drie eerdere pogingen ondernomen om over een vredesakkoord te onderhandelen. Een team van vier, inclusief lokale Raqqa-functionarissen, leidde nu de gesprekken. Een dappere ziel zou op zijn motorfiets tussen de frontlinies heen en weer rijden om de berichten over te brengen.
“We moesten alleen met onze persoonlijke wapens vertrekken en alle zware wapens achterlaten. Maar we hadden sowieso geen zware wapens “, zegt Abu Musab.
Hij zit nu in de gevangenis aan de Turks-Syrische grens en heeft details onthuld over wat er met het konvooi is gebeurd toen het veilig op IS-gebied kwam.
Hij zegt dat het konvooi naar het platteland van Oost-Syrië ging, niet ver van de grens met Irak. Duizenden ontsnapten, zegt hij.
Abu Musab’s eigen ontsnappingspoging dient als een waarschuwing aan het Westen voor de dreiging van degenen die ontsnapt zijn uit Raqqa.
interactieve livemap
Hoe kon een van de meest beruchte IS-leiders ontsnappen door vijandelijk gebied en de gevangenneming bijna ontwijken?
“Ik bleef bij een groep die van plan was zijn weg naar Turkije te vinden”, zegt Abu Musab.
Leden van de Islamitische Staat werden door iedereen gezocht buiten het krimpende gebied van de groep; dat betekende dat deze kleine groep door een groot aantal vijandige gebieden moest gaan.
“We hebben een smokkelaar ingehuurd om ons door SDF-gecontroleerde gebieden te navigeren”, zegt Abu Musab.
In het begin ging het goed. Maar smokkelaars zijn een onbetrouwbaar volk. “Hij heeft ons halverwege achtergelaten. We bleven voor onszelf zorgen in het midden van SDF-gebieden. Vanaf dat moment splisten we op en was het elke man voor zich”, zegt Abu Musab.
Hij was misschien in veiligheid geraakt als hij maar de juiste persoon had betaald of misschien een andere route had genomen.
De andere route is naar Idlib, ten westen van Raqqa. Talloze IS-strijders en hun families hebben daar een toevluchtsoord gevonden. Buitenlanders komen er ook uit – inclusief Britten, andere Europeanen en Centraal-Aziaten. De kosten variëren van $ 4000 (£ 3000) per strijder tot $ 20.000 voor een groot gezin.
De Franse jihadist
Abu Basir al-Faransy, een jonge Fransman, vertrok vóór het in Raqqa erg zwaar werd. Hij is nu in Idlib, waar hij zegt dat hij wil blijven.
De gevechten in Raqqa waren intens, zelfs toen, zegt hij.
“We waren frontlijn strijders, die bijna constant oorlog [ tegen de Koerden] voerden en een moeilijk leven leiden. We wisten niet dat Raqqa op het punt stond belegerd te worden. ‘
Ontmoedigd, moe van het constante vechten en vrezen voor zijn leven, besloot Abu Basir om naar de veiligheid van Idlib te vertrekken. Hij woont nu in de stad.
Hij maakte deel uit van een bijna uitsluitend Franse groep binnen IS, en voordat hij vertrok, kregen sommige van zijn medestrijders een nieuwe missie.
Er zijn enkele Franse broeders uit onze groep die naar Frankrijk zijn vertrokken om aanvallen uit te voeren in wat een ‘dag van afrekening’ zal worden genoemd.”
Er is veel verborgen onder het puin van Raqqa en de leugens rond deze deal zouden daar ook gemakkelijk begraven kunnen zijn.
De aantallen die vertrokken waren veel hoger dan lokale stamleiders willen toegeven. Aanvankelijk weigerde de coalitie de omvang van de deal te erkennen.
De Koerdisch geleide Syrische Democratische Krachten, enigszins onwaarschijnlijk, blijven volhouden dat er geen deal is gesloten.
En dit ging misschien niet eens over het bevrijden van civiele gijzelaars. Wat de coalitie betreft, was er geen overdracht van gijzelaars van IS naar coalitie of SDF-handen.
En ondanks ontkenning door de coalitie sloten tientallen buitenlandse strijders, volgens ooggetuigen, zich bij de uittocht aan.
De deal om IS te laten gaan ging over het onderhouden van goede relaties tussen de Koerden die de leiding hadden over de strijd en de Arabische gemeenschappen die hen omringen.
Het ging ook om het minimaliseren van slachtoffers. IS was goed ingegraven in het ziekenhuis en het stadion van de stad. Elke poging om hen uit de weg te ruimen, zou bloederig en langdurig zijn geweest.
De oorlog tegen IS heeft een tweeledig doel: eerst het zogenaamde kalifaat vernietigen door het grondgebied te heroveren en ten tweede ter voorkoming van terreuraanslagen in de wereld buiten Syrië en Irak.
Raqqa was in feite de hoofdstad van IS, maar het was ook een kooi – strijders zaten daar vast.
De deal om Raqqa te redden is misschien de moeite waard geweest.
Maar het heeft ook betekend dat gevechtsgeharde militanten zich over Syrië en verder hebben verspreid – en velen van hen zijn nog niet klaar met vechten.
Alle namen van de personen in het rapport zijn gewijzigd.
Door: Quentin Sommerville and Riam Dalati