FFI Nederlandstalig

"Islam & media: informatie of manipulatie." Dat was het ietwat wazige onderwerp van een panelgesprek in het Pershuis op de Antwerpse Grote Markt op 17 maart. Georganiseerd door Kif-kif, de jonge en heel dynamische vereniging die iets wil doen aan de positie van de (vooral Marokkaanse) allochtonen. Met name aan hun aanwezigheid in de pers: als onderwerp, als publiek en medespeler én als journalist.

"De democratie, dat is de vijand" (Kop over 11-M in De Morgen, 17.03.04)

Het was een overmaats panel, met twee journalisten, twee sociologen/publicisten en een vertegenwoordigster van een koepelvereniging, voorgezeten door een journalist: Mo-hoofdredacteur Gie Goris. Die verleende het woord aan de panelleden en hield de klok in de gaten, maar vatte niet samen en zorgde niet voor confrontatie. Als het spannend werd, stopte hij de zaak: "Dat gaan we hier niet uitspitten."

Deze nogal minimalistische en remmende gespreksleiding zorgde ervoor dat er over vanalles en nog wat gepraat werd, maar dat er weinig verhelderd werd, er geen duidelijke lijn was en er geen conclusies kwamen. Toch werden er allerlei interessante zaken gezegd, soms heel tussendoor, die voor een toekomstig debat van nut kunnen zijn. Maar vooraf dit nog: het ontbrak in dit panelgesprek aan een korte synthese of een verwijzing naar de belangrijkste zaken die over beeldvorming van de islam gepubliceerd zijn. Dan denk ik aan de klassieke boeken van Edward Said en de stroom reacties daarop, of aan recente publicaties zoals La nouvelle islamophobie van Vincent Geisser of de voortreffelijke bundel The New Crusades (Qureshi en Sells). Zonder dat het academisch moet worden, kan je daar toch wel een refentiekader voor een debat uit halen. Het zou geen luxe zijn, bezoekers van zo?n panelgesprek een blad met citaten en referenties uit de aangehaalde literatuur te geven bij het binnenkomen, en daar dan naar te verwijzen tijdens het gesprek.


"Moslimterreur" (De Nieuwe Gazet, voorpagina over 11-M)

De beide sociologen uit het panel wisten natuurlijk wel van wanten, en brachten toch enkele elementen aan uit het internationale debat. Nadia Fadil, doctoranda aan de KUL, had het bijvoorbeeld over het ESSENTIALISME. De neiging namelijk om de islam (toch een uiterst geschakeerd geheel van meer dan een miljard mensen, met vele talen en culturen, groepen en stromingen) te herleiden tot één essentie, die dan b.v. uit de Koran gehaald wordt. Je weet wel: de islam is van nature gewelddadig en onverdraagzaam, onderdrukt de vrouw enz.

Wat voorbeelden uit de Vlaamse media hadden dit mogen verduidelijken. Panelleider Gie Goris bracht er gelukkig zelf één aan: de voorpagina van Het Laatste Nieuws en De Nieuwe Gazet die over 11-M kopten: "Moslimterreur". Waarmee islam en terreur als een soort vanzelfsprekende éénheid werden voorgesteld, en het cliché van de agressieve essentie van de islam nog eens bevestigd werd. De zwaargewicht in het panel, Ludo De Witte, o.a. bekend van zijn boek over Lumumba, bood het meest visie, en zorgde ook voor concrete voorbeelden. Uit De Morgen van de dag zelf bijvoorbeeld het opiniestuk van de directeur van Le Monde, Colombani, over 11-M, met als kop: "De democratie, dat is de vijand". Daar wordt beweerd dat de "nieuwe vijand" die in Madrid toesloeg het op de democratie gemunt heeft en "geen specifieke eis" heeft.

Een raak voorbeeld. Je moet wel ziende blind zijn om niet te snappen dat de aanslagen in Madrid zich richten tegen het militaire engagement van Spanje aan de kant van de VS in Irak, en dat de terreur van de "nieuwe vijand" zich meer algemeen kant tegen de Amerikaanse politiek in het Midden-Oosten en tegen Israël. Waarom brengt een (zelfbenoemde) kwaliteitskrant als De Morgen dergelijke onzin, gebaseerd op het stereotype van "het zinloos geweld" van de islam?

Overigens had Ludo De Witte het ook over het "contra-productieve" van de terreur à la Bin Laden. Dat snap ik niet zo goed. Als Spanje zijn troepen uit Irak terugtrekt, en ook andere landen gaan twijfelen aan hun militair engagement daar, heeft de aanslag in Madrid een duidelijk resultaat en is allesbehalve contraproductief. Wat je daar verder in ethisch opzicht ook over kan zeggen.

De meer pijnlijke zaken in het panel hadden te maken met De Morgen. Koen Vidal van deze zelfbenoemde kwaliteitskrant ging prat op het engagement van het blad en betreurde dat hij zo weinig hulp vond in het middenveld om zijn artikels te stofferen. Een vereniging van allochtone vrouwen merkte op dat haar standpunt over de hoofddoekjes wel was opgenomen in De Standaard, maar geweigerd werd door De Morgen. De jonge, zachtaardig ogende en goedbedoelende DM-journalist kwam plots héél autoritair uit de hoek: je kon toch niet eisen dat je stuk geplaatst werd, en er zijn zoveel mensen die standpunten innemen! Waarom de vrouwen zich niet via hun organisaties gemeld hadden? En perscontacten, dat is toch iets professioneels?


Hoe manipuleert De Morgen?

Koen Vidal had een alleraardigst beeld van De Morgen opgebouwd: we besteden toch veel aandacht aan de islam en de allochtonen, we hebben allochtone columnisten, we hebben toch ook die reportageserie van Rudi Rottier over de islam gebracht... Maar dat beeld stortte bij de interventie van de moslima?s wel helemaal in. In feite is het engagement van De Morgen uiterst tendentieus. De krant laat zich graag gaan in het zwartmaken van onwelgevallige standpunten en figuren en wil vaak helemaal niet correct informeren. De berichtgeving over Abou Jahjah en de AEL was in dat opzicht heel illustratief.

Daarachter zit een onverkwikkelijke arrogante en ondemocratische houding. Het gaat er natuurlijk niet om dat DM of zijn redacteuren het niet oneens mogen zijn met allerlei maatschappelijke stromingen, maar wel dat ze die willen bestrijden zonder ze aan het woord te laten of zelfs maar objectief te beschrijven. De hoofddoekjeskwestie illustreert dat heel goed: vrouwen die hoofddoekjes dragen zijn uiteraard prioritair om gehoord te worden als een mallotige minister het nodig vindt een debat over hoofddoekjes aan te zwengelen. Ze hebben meer recht om gehoord te worden dan alle Vermeerschen samen, want het is hùn hoofddoek.


Waarom geen moslimomroep?

Subtiel detail: een foto van de vrouwen met hoofddoek van wie het standpunt niet werd opgenomen in De Morgen, werd wel gebruikt om een stuk over de onderdrukking van de vrouw te illustreren. Koen Vidal verontschuldigde zich hiervoor. Maar was dit een toevallige ontsporing, of onthult het juist de structurele gebreken van de berichtgeving in DM? Terloops hoorden we ook dat DM opiniestukken van Ludo De Witte had geweigerd. "Fijn Ludo, dat je niet boos bent, en we toch samen in het panel zitten." Geen mens die vroeg welke stukken dat waren en waarom ze geweigerd werden, wat het beleid van DM in die zaken eigenlijk is, zelfs niet de gespreksleider-journalist.

Andere invalshoeken brachten de interventies van Naïma Charkaoui, coördinatrice van het Minderhedenforum, en van Jos Van Hemelrijck, hoofdredacteur van De Zevende Dag op TV1. Het Minderhedenforum dient zich aan als een koepel in het middenveld die als gesprekspartner kan optreden naar de media toe. En de tv-journalist gaf o.a. wat inkijk in de overwegingen achter de productie van De Zevende Dag. Hij distantieerde zich krachtig van het optreden van Etienne Vermeersch in een item van zijn programma, over de hoofddoekjes. Maar niet krachtig genoeg, vond Ludo De Witte, die de filosoof islamofobie verweet. Vanuit de zaal werd geopperd dat De Zevende Dag tegenover iemand als Vermeersch een debater als Abou Jahjah had moeten plaatsen.

De Zevende Dag toonde zich via Van Hemelrijck zeer geïnteresseerd in allochtone gesprekspartners voor het programma en nodigde de allochtonen uit als publiek te komen. Maar uit de zaal klonk dan weer: "Waarom geen moslimomroep?" In de jonge generatie allochtonen wordt duidelijk aan meer gedacht dan aan een figurantenrol in De Zevende Dag of een babbeltje in een itempje.

Het panelgesprek kaderde in de Europese dag van de media monitoring:

Online/More Colour in the Media:
THE EUROPEAN DAY OF MEDIA MONITORING Media and minorities - from exclusion to active participation