Mona komt slechts een paar keer per maand buiten
De revolutie in Egypte bracht aanvankelijk veel optimisme met zich mee, ook over de positie van vrouwen in de samenleving. Dat optimisme is er nog, maar er zijn ook zorgen bij gekomen.
Najeh haalt de voordeur van zijn huis van het slot, en loopt achterom de trap op. Nog een slot en hij stapt de huiskamer in om zijn vrouw Mona te waarschuwen: er is bezoek. En of ze zich kan verstoppen in de slaapkamer.
Najeh en Mona wonen in een dorp aan de Nijl, niet ver van Caïro. Najeh is zoon van het dorpshoofd en onderdeel van een luidruchtige familie. Zijn zussen en moeder zitten samen met hun echtgenoten buiten op de veranda van het enorme familiehuis aan het begin van het dorp. Maar de 27-jarige Mona is er niet bij, zij zit een paar honderd meter verderop in haar eigen woning. Opgesloten.
"Ik kom misschien een keer per maand buiten", zegt ze, terwijl ze het onverwachte bezoek op het net ingestorte bed laat zitten. Haar ouders, die honderd kilometer verderop wonen, heeft ze al een jaar niet gezien en maanden geleden voor het laatst gesproken over de telefoon. "Mijn vader heeft een hartaanval gehad, en ze zijn allebei erg ziek. Maar hoe het nu met ze gaat, weet ik niet precies."
Kunstgeschiedenis
Najeh (26) heeft net verkondigd dat zijn vrouw diep religieus is, en daarom weinig in het openbaar verschijnt. Mona (27) zelf zegt alleen: "Mijn man is heel jaloers." Ze heeft kunstgeschiedenis gestudeerd en werkte als secretaresse. Anders dan haar man spreekt ze een aardig woordje Engels. Maar nu zit ze gevangen in het huis van haar echtgenoot, waar ze haar dagen doorkomt met schoonmaken, koken en het opvoeden van haar twee kinderen. Haar 3-jarige dochtertje moet onbedaarlijk huilen om het vreemde gezicht.
De situatie van Mona is niet ongebruikelijk in Egypte, waar vrouwen vaker aan huis gekluisterd zijn of anders volledig bedekt over straat gaan. Niettemin reageert Dina Zakaria de volgende dag met afschuw als ze over Mona hoort. "Dat heeft niets met religie te maken", zegt ze vol overtuiging. "Dat is traditie. Vrouwen hebben niet alleen een rol thuis, maar ook een in de samenleving."
Zakaria - roze lange rok, fleurige hoofddoek - heeft de daad bij dat woord gevoegd. Ze staat te flyeren voor de schietclub in Caïro, samen met wat andere vrouwen. Ze zijn allemaal lid van de islamistische Moslim Broederschap en proberen mensen te bewegen om bij de parlementsverkiezingen voor de FJP te stemmen, de politieke partij van de Broederschap.
De rol van vrouwen binnen die organisatie is in de loop der jaren steeds belangrijker geworden, en de revolutie heeft hen nog een extra zetje in de rug gegeven, zegt Zakaria die inmiddels op een plastic tuinstoel is gaan zitten: "Voor de revolutie konden we niet als leiders optreden, dat was te gevaarlijk. Maar sinds de revolutie kan dat wel. Ikzelf ben bijvoorbeeld naar het Europarlement geweest om de organisatie te vertegenwoordigen."
Tahrir-plein
De doorbraak kwam volgens Zakaria onder meer doordat de vrouwen zo'n actieve rol speelden tijdens de revolutie. "We waren ook op het Tahrir-plein, we controleerden de mensen die het plein opkwamen, we brachten eten en gaven stenen door aan mannen om te vechten. We waren niet bang voor het tuig dat ons aanviel en ook niet voor de dood."
In de praktijk is de Moslim Broederschap echter nog steeds overwegend een mannenclub, zeker daar waar de beslissingen vallen. Hoewel de beweging sinds 2000 vrouwelijke parlementskandidaten naar voren schoof (die overigens nooit verkozen werden), waren de hoogste bestuursorganen van de organisatie zelf altijd verboden terrein voor vrouwen.
Zakaria ontkent hartgrondig dat dit uit ideologische overwegingen voortkwam: "De reden dat we lang geen publieke functies hebben bekleed, was echt vanwege onze veiligheid. Vrouwen hoeven niet speciaal beschermd te worden, maar als zij de cel ingaan stort de familie in, en mannen kunnen die taken niet overnemen. Maar vanaf nu kunnen we natuurlijk wel lid worden van het hoogste leiderschap - ik zal me daarvoor inzetten, na de verkiezingen."
Geen schijn van kans
Jonge Moslimzusters zoals Zakaria mogen dan optimistisch zijn over hun kansen om ook op politiek niveau te participeren, niet iedereen is overtuigd dat de meer prominente rol van vrouwen binnen de Broederschap een teken van werkelijke emancipatie is. Iemand als Azza Soeleiman, voorzitter van de Egyptische vrouwenorganisatie Cewla, meent dat vrouwen slechts gebruikt worden om aan de buitenwereld te bewijzen dat de Broederschap best een gematigde club is. In werkelijkheid zouden de vrouwen geen schijn van kans hebben op echte invloed.
De Broederschap heeft inderdaad in het recente verleden blijk gegeven van wat minder vooruitstrevende standpunten. In een document uit 2007 meldde de organisatie bijvoorbeeld dat vrouwen geen president van Egypte kunnen worden. Of de organisatie dat standpunt nog steeds is toegedaan, en of dat dan ook geldt voor haar politieke partij, is onduidelijk - zoals de Broederschap veel van zijn ideeën het liefst in het vage lijkt te willen houden.
Zakaria zegt dat ze persoonlijk nooit president zou willen worden, of zelfs maar parlementslid. Verder wurmt ze zich in honderd bochten om geen antwoord te geven op de vraag wat het standpunt van de FJP precies is. Ze oppert dat er een religieuze zienswijze is, en een politieke. "Religieus gezien kan een vrouw inderdaad geen president worden. Althans, dat zegt de meerderheid van de geleerden. Maar politiek gezien beslist het parlement straks, dat geeft de doorslag."
In dat parlement zullen heel wat Moslimbroeders zitten, en misschien een enkele Moslimzuster. Maar er zullen ook salafisten bij zijn, de ultra-orthodoxe moslims waarbij vergeleken de Moslimbroeders daadwerkelijk gematigd zijn. Een salafistische presidentskandidaat heeft bijvoorbeeld aangekondigd dat vrouwen in bikini gearresteerd zouden moeten worden, anderen vinden dat de voor Arabische begrippen redelijk liberale familiewet -gebaseerd op de sharia - aangescherpt moet worden.
Liberalen
Zo zijn er meer zorgen over wat de toegenomen invloed van islamisten zal betekenen voor de positie van vrouwen. Activiste Hibaak Osman, voorzitter van vrouwenorganisatie Karama, merkt op dat ook liberalen vrouwenemancipatie niet erg hoog op de prioriteitenlijst hebben staan. Terwijl de Moslimbroeders 10 procent van hun kandidatenlijst hebben ingeruimd voor vrouwen, berekenden vrouwenactivisten dat dat bij de liberale Wafd-partij 15 procent is. "Er is wat dat betreft geen verschil tussen Moslimbroeders en liberalen. Ze willen allebei hun nek niet uitsteken voor vrouwen."
Ook het leger, sinds de revolutie aan de macht, heeft zich aan de positie van vrouwen weinig gelegen laten liggen. Direct nadat president Moebarak was afgetreden, werd de grondwet aangepast. Daarbij verdween het parlementaire 'vrouwenquotum' (64 zetels), zodat het maar afwachten is hoeveel vrouwen er straks in de volksvertegenwoordiging terechtkomen.
En terwijl er onder het regime van Moebarak vier vrouwen in de regering zaten, waren dat er na de revolutie eerst twee, later nog maar één. Het leger gaf ook al aardig wat vrouwonvriendelijke staaltjes weg, bijvoorbeeld door de zedigheid van vrouwelijke betogers in twijfel te trekken, en door bij hen 'maagdelijkheidstesten' uit te voeren. "Je kan al deze indicaties niet negeren", zegt Osman, die zich zorgen maakt. "En politieke partijen spreken zich niet uit voor vrouwenrechten."
Het doorbreken van het diepgewortelde conservatisme en machismo dat zoveel geledingen van de Egyptische samenleving doordesemd, lijkt dan ook een kwestie van zeer lange adem. Kijkend naar de nieuwe generatie Moslimzusters, die in eigen huis voorzichtig om meer verantwoordelijkheden vragen, lijken veranderingen binnen de gelederen van de Broederschap niet uitgesloten. Maar de samenleving zélf veranderen is nog een heel ander verhaal, geeft ook Zakaria onmiddellijk toe: "Wij willen vrouwen bewust maken dat ze zich moeten ontwikkelen, dat ze meer eigenwaarde moeten hebben, dat ze zichzelf uitspreken. Maar het zal lang duren om traditionele ideeën te veranderen."
Voor Mona, opgesloten in haar huis, komt zo'n verandering mogelijk te laat. Zij is naar de universiteit geweest, ze heeft gewerkt, maar dat heeft niet kunnen voorkomen dat ze hier zit. Ze legt haar hand bij haar keel: "Het beklemt me soms zo. Soms voel ik me echt depressief. Maar ja, wat kan ik doen."
Even later doet haar man de deur weer stevig achter zich dicht.
'Weg met het idee dat vrouwen lastigvallen stoer is'
Vrouwen in Egypte hebben niet alleen te maken met een conservatieve, paternalistische samenleving, die hen belet om te participeren in het openbaar leven. Als ze op straat komen, lopen ze ook nog eens grote kans om lastiggevallen te worden - of ze nu gesluierd zijn of niet. Egypte is er berucht om.
Een paar jaar geleden zorgden filmpjes op internet voor veel ophef. Daarop was te zien hoe traditioneel gesluierde vrouwen door groepjes mannen worden opgejaagd tijdens het Suikerfeest. De enige peiling die ooit is gedaan naar seksuele intimidatie wees in 2008 uit dat 83 procent van de Egyptische vrouwen kampt met vervelende opmerkingen of erger. Sociale afkomst of religiositeit maken daarbij geen verschil.
"Er is heel veel agressie jegens vrouwen", zegt Engy Ghozlan, oprichter van Harassmap, een organisatie die voorlichting geeft over seksuele intimidatie. Harassmap zette vorig jaar een interactieve kaart van Caïro op haar website, waar vrouwen aan kunnen geven waar en hoe ze zijn lastiggevallen. De gegevens op die kaart - hoewel per definitie niet representatief - wijzen uit dat in alle wijken van de hoofdstad vrouwen te maken hebben met vervelende mannen.
Rebecca Chiao, collega van Ghozlan, heeft geen harde gegevens, maar zegt op basis van anekdotisch bewijs dat het lastigvallen van vrouwen in die eerste dagen van de revolutie geheel verdween. Ze heeft er ook een verklaring voor: "Seksuele intimidatie heeft alles te maken met macht uitoefenen. Mensen leven hier in Egypte in een moeilijke situatie, economisch en sociaal, er is vervuiling, het is overal druk - mensen reageren hun stress af op zwakkere groepen, zoals vrouwen of christenen. Juist tijdens de revolutie voelden mensen dat ze wél macht hadden."
Dat effect is volgens Chiao inmiddels geheel verdwenen, ook al werd er in april een wetsvoorstel aangenomen dat seksuele intimidatie strafbaar maakt. "Die wet is een dode letter zolang de mentaliteit niet verandert. Het idee dat vrouwen lastigvallen stoer is of een teken van mannelijkheid, moet eerst uit de hoofden verdwijnen."
http://www.trouw.nl/tr/nl/4496/Buitenla ... iten.dhtml" onclick="window.open(this.href);return false;