Hoe Afrika´s politieke elite haar continent uitbuit
Geplaatst op 3 december 2016
Van de voormalige president van Zambia, Levy Mwanawasa, is de zin overgeleverd: “Het is noch aids noch armoede, maar corruptie die het grootste gevaar voor het volk is.” Een citaat dat helaas nog steeds geldig is. Zelfs in het “land van de onomkoopbaren”, zoals Burkina Faso in Nederlandse vertaling heet, heeft de corruptie de afgelopen jaren om zich heen gegrepen. Net zoals overal in Afrika is omkoping bij de douane, de belastingautoriteiten, de politie, in de gezondheidszorg en het onderwijs verbreid. De pers in Burkina Faso klaagt over een “cultuur van straffeloosheid” en wordt het niet moe om in de villawijk van de hoofdstad Ouagadougou de 2000 rijken die daar in overvloed en verspilling leven en geen oog hebben voor de armoede van het land, aan de kaak te stellen. Helaas zonder gevolgen. Wie omkoopbaar is, hoeft zelden bang te zijn voor consequenties.
Daarom strekt corruptie zich vaak uit over het hele gebied. Dat was ten tijde van Thomas Sankara (1949 – 1987 vermoord) anders. Hij maakte o.a. door een landhervorming Burkina Faso onafhankelijk van levensmiddelenimporten. Hij stimuleerde de positie van de vrouw (net zoals nu ook met succes in Rwanda). Zijn regering bezat het hoogste vrouwenquotum in Afrika. Corruptie, armoede en honger werden met succes bestreden. Er bestonden verbeterde onderwijsmogelijkheden en een gezondheidszorg, die deze naam verdiende. Hijzelf, ministers en staatsambtenaren bezaten geen privileges.
De heersende klasse nu
De heersende klasse in veel Afrikaanse landen nu heeft zich op zijn egoïsme ingesteld en geniet cynisch de privileges van de macht. Hij verdeelt de baantjes op alle niveaus van het staatsbestuur onder zijn aanhangers. Autoritaire staatschefs belemmeren een democratische ontwikkeling. De langdurige presidenten hebben hun landen enorm geschaad, omdat hun politiek neigt naar vriendjespolitiek, inefficiëntie, ondoorzichtigheid en corruptie. Al decennia lang is deze ondoorzichtige leidende laag immuun voor een waarneming van de realiteit. De bevolking ziet geen toekomstperspectief, ver weg van arbeidsplaatsen en economische en sociale ontwikkeling. Er bestaan geen oriëntatiepunten, geen horizon die aan de mensen een gevoel van veiligheid geven en bij hen voor een gevoel van verandering zou kunnen zorgen. Maar echt beslissend voor het welzijn van de burgers is of de desbetreffende verantwoordelijken zich ook daadwerkelijk verantwoordelijk voelen. Regeren ze alleen maar of of zijn ze echt begaan? Houden ze audiënties of luisteren ze naar hun burgers?
Er bestaan in Afrika nog steeds veel beleidsbepalers die handelen simuleren, maar het schrale leven van hun medemensen helemaal niet kennen. Dit wordt gekenmerkt door vernedering, ontbering en keihard werken. Elites handelen veelmeer in eigenbelang in plaats van het algemene welzijn te bevorderen. Daarom stroomt het geld van grondstoffen niet naar goede straten, naar de stroom- en watervoorziening of naar de landbouw en schone steden.
In het begin van de jaren-90 overgang naar de formele democratie
De deelname aan democratische beslissingsprocessen beperkt zich er in de regel toe vertegenwoordigers te kiezen. Vrije en algemene verkiezingen zijn echter alleen maar democratisch effectief als ze zijn ingebed in gegarandeerde burgerrechten en de controle van de machten. Democratie zorgt niet automatisch voor eerlijke sociale akkoorden en welvaart, dat presteren alleen sociale democratieën. Beslissend is het respecteren van de grondwet van het land. Alle Afrikaanse grondwetten zijn op papier democratisch en voorzien in het respect voor de staatsinstellingen, de machtendeling, een verkiezingssysteem, staatkundigheid en het respecteren van de mensenrechten. De werkelijkheid ziet er echter heel anders uit. Als Kongo zich “Democratische Republiek” noemt, is dat een koene bewering. De democratisering werd nooit afgesloten en wordt daarom bedreigd. Eerlijke politieke concurrentie wordt in enkele landen door de staatsmacht verhinderd door ongelijke toegang tot de media, logistiek en intimidatie. Democratie leeft van dispuut, van de strijd om het betere argument, van de speurtocht naar meerderheden en compromissen. Het respect voor de andere mening en ook weer te kunnen aftreden, zijn fundamentele principes van de democratie.
Corruptie en bureaucratie blokkeren alles
Corruptie, bureaucratie en samenwerkende politieke groepen: het bestuur is weinig transparant en zelden op prestatie georiënteerd. Burgers lijden onder bureaucratische, vaak onvriendelijke en langzame service. De procedures zijn bovendien meestal gecompliceerd. Daardoor wordt het hele leven gecompliceerd, omdat veel van hetgeen niet of slecht functioneert niet veranderd kan worden: geblokkeerd door corruptie en bureaucratie. Waar corruptie heerst, strekt zij zich uit over het hele gebied, want “waar de burgers zien dat de regerende klieken zichzelf schaamteloos verrijken, vreet de corruptie zich vanzelf een weg naar beneden” (Prof. Michael Stolleis, Frankfurt am Main).
De ongelijkheid in de landen wordt constant groter, omdat de inkomsten uit nationale bronnen zoals hout, mineralen, olie slechts een miniem klein deel van de bevolking begunstigt. Aan de burgers worden onderwijs, een gezond leven en een ook maar halfweg acceptabele levensstandaard onthouden. Het volledige proces van veredeling van hun grondstoffen en daarmee een groot deel van de waarde laten deze landen over – of beter gezegd: laten de invloedrijke clans grotendeels over aan concern uit de industrielanden of China, omdat het hen zelf ontbreekt aan de nodige techniek en knowhow. Opdat het voor beide partijen zo mogelijk veel oplevert, zijn er ook nog zo weinig mogelijk voorschriften – bijvoorbeeld bij milieubescherming – voor een deal.
Verschillen in de landen. Verschil platteland-stad
Ontwikkelde stadsbewoners vernederen de bevolking uit de dorpen en buiten haar uit, hun eigen landgenoten. Ook minachting en onderdrukking gaan – net zoals corruptie – van boven naar onderen. Vriendelijkheid, vreedzaamheid, gelatenheid verdoezelen de resignatie. Er bestaan geen ontwerpen voor betere levenskwaliteit, sociale zekerheid en ontplooiingsrechten. De onderontwikkeling in veel landen van Afrika is een conglomeraat van politieke onverschilligheid en administratieve onverschilligheid, armoede, grote onderwijstekortkomingen en het ontbreken van rechtszekerheid.
De uitgeefster van het tijdschrift “Afrca Positiv”, Veye Tatah, bezocht in 2016 voor het eerst de landen Rwanda, Oeganda en Kenia. Ze was positief verrast over de ontwikkeling in Rwanda. “Infrastructuur, veiligheid en reinheid zijn heel belangrijk. De wetten worden opgevolgd en er is sprake van een grote visie met betrekking tot de versnelling van de economische en sociale ontwikkeling. Oeganda was een pure teleurstelling. In grote delen van de hoofdstad Kampala waren nauwelijks straatlantaarns. Overal zaten vrouwen, mannen en kinderen met zaklantaarns en kaarsen om spulletjes te verkopen om het hoofd boven water te houden.”
Uitstekend betaalde politici
De Oegandese krant “Observer” bericht over de salarissen van de parlementariërs in de regio. Per maand krijgen de afgevaardigden in Kenia $ 13.740,-. In Oeganda $ 8.715,- In Tanzania $ 7.266,- en in Rwanda $ 1.271,-
Het aantal desbetreffende parlementariërs bedraagt in Oeganda 432 (op een bevolking van 34 miljoen; bnp $ 48 miljard), in Kenia 349 (op een bevolking van 46,44 miljoen; bnp $ 60 miljard), in Tanzania 356 (op een bevolking van 49,25 miljoen; bnp $ 48 miljard) en in Rwanda 80, evenals 26 senatoren (op een bevolking van 12 miljoen; bnp $ 8,1 miljard).
Behalve Zuid-Afrika, Nigeria en Kenia behoren Ghana en Namibië tot de top-5 op de lijst van best betaalde Afrikaanse politici. In het middenveld bevinden zich o.a. Liberia, Angola en Mozambique. Benin staat helemaal onderaan. Zelfs de president verdient daar maar ongeveer iets meer dan $ 2000,- per maand.
In landen zoals Kenia, Nigeria, Zuid-Afrika, Namibië en Ghana wordt de kloof tussen parlementariërs en de gewone burgers steeds groter. Want de afgevaardigden krijgen bijvoorbeeld in Kenia bovenop een belastingvrij salaris nog meer uitkeringen. Daartoe behoort een vast bedrag voor onderhoudskosten van maandelijks $ 6.500,-, gratis wonen, een telefoon flatrate en nog veel meer. Dat klinkt juist in Afrika als pure hoon. Een extreem kleine kaste verrijkt zichzelf, terwijl in het land bittere armoede heerst. De parlementariërs gebruiken de extreem hoge salarissen in de eerste plaats voor hun eigen geprivilegieerde leven, voor hun familieleden en voor de mensen uit hun kieskringen.
De ontwikkelingshulp lobby
In het wereldbeeld van veel ontwikkelingspolitici komen machtselites, die voor zichzelf miljoenen inkomen vergaren, niet voor. De op veel terreinen kritiek-waardige politiek van bijvoorbeeld Frankrijk of de VS wordt in een ander daglicht gesteld als een gigantische samenzwering, waarin aan de Afrikaanse elites de eeuwige slachtofferrol is toebedacht.
De staatschef van Tsjaad is in 2012 nogmaals getrouwd. De kosten van dit huwelijk bedroegen € 18 miljoen. Ter vergelijking: Duitsland geeft aan de CEMAC-landen (Tsjaad, Kameroen, Centraal-Afrika, Kongo, Gabon en Equatoriaal Guinee) 23 miljoen euro in vier jaar voor de bestrijding van aids. Wanneer de vrouw van de president van Kameroen, Biya, zich niet lekker voelt, trekt zij zich terug in haar residentie in Neuilly-sur-Seine, een chique voorstad van Parijs. Al deze landen hebben veel inkomsten uit olie en/of mineralen en zouden in ieder geval een gedeelte daarvan moeten besteden aan een betere gezondheidszorg. Wie in Afrika heeft gewoond, zal eerder klagen over de slappe houding van westerse regeringen tegenover schendingen van mensenrechten, corruptie, het ontbreken van rechtszekerheid in veel Afrikaanse landen. Bloedige twisten na verkiezingen in bijvoorbeeld Kenia en Ivoorkust. Heerschappij van clans en autocraten sluiten landen van economische opbloei en vergroting van de welvaart uit. De kloof tussen de weinige heel rijken en de vele armen is de afgelopen jaren schandalig groter geworden. Dat stimuleert de lusteloosheid van politici en draagt ook zeker niet bij aan een vreedzaam Afrika. Jammer dat de lobbyisten van ontwikkelingshulp nog steeds de opinievorming in de westerse parlementen kunnen beïnvloeden. Meer kritische vragen zouden de armen in Afrika echt verder helpen.
Het is bijna onmogelijk om te controleren hoe EU-gelden, vooral als het gaat om budgettaire hulp, worden uitgegeven. Waarom blijven Europa´s donorlanden corrupte landen van geld voorzien? Karel Pinxton, de woordvoerder van de Europese Rekenkamer, zei in de Belgische krant “De Standaard” over de in 2011 getelde € 1,6 miljard ontwikkelingshulp: “Zodra het geld is overgemaakt, raken we ieder spoor kwijt.” In geen enkele van de Afrikaanse landen die ik ken, hebben de burgers of parlementen toegang tot documenten over staatsopdrachten en verdragen van de regering. Transparantie en de plicht om verantwoording af te leggen is er niet. Daarom kunnen burgers hun regering en openbare instellingen niet ter verantwoording roepen.
Maar hoe meer Afrikanen hun leiders als corrupt inschatten, des te onrustiger wordt de situatie. Afrika´s bevolking is verontwaardigd over de omvang van de omkoopbaarheid en de opeenhoping van enorme vermogens aan de top, terwijl de levensstandaard van de niet geprivilegieerden nauwelijks stijgt. De ontevredenen, de gefrustreerden en diegenen die reële verandering willen, zullen in de niet al te verre toekomst krachtig het woord nemen. Ze hebben definitief genoeg van staatschefs en regeringen die de uitverkoop van de landbouw evenals de teloorgang van de gezondheidszorg en het onderwijs te verantwoorden hebben. Ze zullen voor het eerst, desnoods met geweld, een echte concurrentie in de politiek en een krachtige controle van de machthebbers afdwingen.
Volker Seitz was van 1965 tot 2008 in verschillende functies werkzaam voor het Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken, het laatst als ambassadeur in Kameroen, de Centraal-Afrikaanse Republiek en Equatoriaal Guinee, met zetel in Jaunde. Hij behoort tot de initiatiefnemers van de Bonner Oproep tot hervorming van de ontwikkelingshulp en is schrijver van het boek “Afrika wordt arm geregeerd”, dat in de herfst van 2014 in de uitgebreide zevende oplage is verschenen.
Bron:
www.ortneronline.at
Auteur: Volker Seitz
Vertaald uit het Duits door: E.J. Bron
https://ejbron.wordpress.com/2016/12/03 ... t-uitbuit/