Opinie: Waarom blijven de taps van de AIVD rondom de moord van Theo van Gogh onder de pet?
Na jaren procederen lukt het niet om te achterhalen of moordplan op Theo van Gogh bij AIVD bekend was, stelt Gijs van de Westelaken.
Gijs van de Westelaken22 juli 2020, 17:49
Mohammed B., de moordenaar van Theo van Gogh. Beeld AFP
Ineens was-ie er weer: de Veiligheid van de Staat. Die had ons de afgelopen vijftien jaar vaker dwarsgezeten. Al bij het proces tegen Mohammed Bouyeri, die op 2 november 2004 Theo van Gogh had vermoord, had de officier van justitie gefrustreerd moeten vaststellen dat hij niet de beschikking kreeg over de AIVD-tapverslagen van de Hofstadgroep voorafgaand aan de moord – die bestonden niet, had minister Remkes eerst gemeld, vervolgens waren ze zoek, en toen weer present, maar staatsgeheim verklaard – in later jaren kwam daar nog bij ‘weggegooid’ c.q. ‘vernietigd’ wegens ‘onverstaanbaar’ en ten slotte altijd al gewoon aanwezig in het archief, maar helaas niet beschikbaar vanwege, u raadt het al, de Veiligheid van de Staat.
De laatste keer dat ik op deze plek verslag mocht doen van onze trage hindernisloop door de instituties is alweer een kleine drie jaar geleden. We hadden toen net een zoveelste afwijzing mogen ontvangen, ditmaal van het Haags gerechtshof waar we in beroep waren gegaan tegen het niet toekennen van een verzoek in het kader van de Wet openbaarheid van bestuur (WOB). De rechter had zich er snel van af gemaakt door maar weer naar de Veiligheid van de Staat te verwijzen en er nog een pathetisch schepje bovenop te doen met ‘een directe bedreiging voor de democratische rechtsorde’.
Er restte ons (journalist Peter Wierenga, WOB-specialist Roger Vleugels en ik) nog één laatste uitweg, moest ik in de krant concluderen: naar de Raad van State. Maar dat zou ook wel weer weinig opleveren, dachten we.
Dat hadden we verkeerd gezien. Op de lange eerste zitting bleek vooral RvS-lid Sevenster zich in het dossier te hebben ingegraven, op het fanatieke af – niet geheel verwonderlijk, haar loopbaanbeschrijving op de Raad van State-website begint met ‘professioneel volleybalster in Italië’. Na enkele maanden volgde de uitspraak: de minister moest zijn huiswerk overdoen – en onze proceskosten vergoeden.
Uiteindelijk kregen we van de AIVD een mager kluifje toegeworpen: twaalf velletjes, soms met niet meer dan een enkele nietszeggende zin (wellicht dat de rest was weggelakt, maar dat zie je tegenwoordig niet altijd meer, want bij de AIVD heeft een slimmerik bedacht om dat niet met zwart maar met wit te doen). Terug dus maar weer naar de volleybalster en haar collega’s. Opnieuw werd de minister gesommeerd in het archief te duiken. Lag er echt niets meer? De Raad van State geloofde er niks van, zo werd wel duidelijk.
Het verlossende antwoord kwam, zoals steeds, vlak voor de opgelegde deadline: de minister had enkele nieuwe ‘zoekslagen’ gemaakt en warempel: er was weer het een en ander gevonden. Liefst 52 bladzijden!
Dossier ‘gevonden’
Telefoon van de AIVD. Hoogste baas Dick Schoof hechtte eraan ons persoonlijk het ‘gevonden’ dossier te overhandigen, want hij wilde graag namens de dienst excuses maken voor de ongelukkige gang van zaken. In het hol van de leeuw, gesecondeerd door een huisjurist en een koffieschenkende communicatiemevrouw, putte Schoof zich uit in verontschuldigingen, hij wist van geen ophouden – al snel stond hij hoofdschuddend tot zijn knieën in de krokodillentranen.
We namen beleefd afscheid en haastten ons triomfantelijk richting een terrasje aan de overkant, in het deprimerende winkelhart van Zoetermeer. Enigszins plechtig openden we de envelop. Tap-verslag 1: gedateerd 3 november 2004. Zouden ze niet op volgorde liggen? Jawel hoor, geen enkel document van voor de moord – daar was het ons vanaf het begin om gegaan, want alleen daaruit kon blijken of, en zo ja wat, de AIVD had kunnen weten over de moordplannen. Weer waren we met een kluitje in het riet gestuurd. Het was nog wat vroeg, maar we kregen ernstig behoefte aan iets alcoholisch, ook om de slappekoffiesmaak van de AIVD weg te spoelen.
Terug maar weer naar onze vrienden van de Raad van State.
Vanuit de coronaverte gezien leek het RvS-trio nog steeds behoorlijk op onze hand. Redelijk optimistisch gestemd verlieten we, na opnieuw een lange zitting, het pand. Nog zes weken, dan zouden we eindelijk het verlossende woord krijgen.
Afgewezen.
Na lezing van de geheime documenten is de Raad van State het nu eens met de minister dat ‘verstrekking van (passages uit) deze documenten de veiligheid van de staat kan schaden’.
Geheim blijven
Wat kan er toch zo schokkend zijn dat het geheim moet blijven ten bate van ons aller welbevinden? Waarom moeten de niet bestaande/verdwenen/vernietigde/toch bestaande/weer zoekgeraakte/teruggevonden tapverslagen definitief geheim verklaard worden?
We weten het nog steeds niet, maar we blijven rustig doorgraven. De minister is door de Raad van State, vanwege dat gehannes met die ‘zoekslagen’, wel weer veroordeeld tot het betalen van een deel van onze kosten – maar liefst 538,21 euro. Ruim voldoende voor een fijn etentje met een potentiële klokkenluider, die we bij dezen dan ook van harte uitnodigen. Zo’n gewetensvolle functionaris moet dan niet terugschrikken voor de gevolgen – want het zo hoogdravend opgerichte Huis voor Klokkenluiders is nog steeds niet veel meer dan een onbewoonbaar verklaard krot. Maar kop op, desnoods kan hij/zij altijd nog bij ons onderduiken.
de Volkskrant