Dreigende gastekorten in Europa? Deze grafieken vertellen een ander verhaal
Dat Rusland deze week de gaskraan naar het Nederlandse gashandelshuis Gasterra en twee andere klanten dichtdraaide, leidde tot ongerustheid. Toch zakte de gasprijs deze week met ongeveer 10 procent. Vijf grafieken laten zien waarom de Europese gassituatie langzaamaan juist wat verbetert.
De grote klanten van Gazprom krijgen hun gas nog wel
Het is een variant op een rooksignaal of een morsecode: het dipje dat de gasstroom door de Nord Stream-pijplijn maandag liet zien. Even zakte de Russische gastoevoer naar West-Europa in, maar een dag later steeg het volume alweer. Dit seintje leest voor gashandelaren als een geruststelling. Het laat vooral zien dat de grootste klanten van Gazprom nog wel gas krijgen, en zelfs dat andere afnemers het vrijgekomen gas in de pijp direct weer lijken op te kopen.
Want dat is het spiegelbeeld van de afsluitingen van Gasterra, Shell Energy en Ørsted, en eerder al de staatsgasbedrijven van Finland, Polen en Bulgarije.
Deze bedrijven kozen ervoor niet in te stemmen met de Russische eis om in roebels te betalen. Maar de ongeveer 25 andere klanten van Gazprom deden dat wel.
Het Duitse Uniper was donderdag het eerste bedrijf dat dit openlijk toegaf. Andere grote afnemers zoals het Italiaanse Eni en het Franse Engie lieten eerder in meer bedekte termen weten dat zij een regeling hadden getroffen. Deze drie bedrijven zijn samen al goed voor ongeveer eenderde van de totale gasimport van de EU. Ze hebben langjarige contracten met Gazprom, die essentieel zijn voor de Europese economie.
Afgelopen week gaf zo bezien veel duidelijkheid over de kwestie die de energiemarkt in de greep houdt sinds Poetin begin maart met zijn betalingseis was gekomen: is dat decreet nou wel of niet in lijn met de sancties tegen Rusland? Het is een vraag waarop vanuit Brussel nooit een eenduidig antwoord kwam. Onder het motto ‘constructieve ambiguïteit’ bracht de Europese Commissie uiteindelijk slechts een verklaring naar buiten die de betalingseis verbood noch goedkeurde.
Nu blijkt dat het grootste gedeelte van de afnemers, en zeker de belangrijkste, de ruimte van die ambiguïteit benutten om Poetins decreet te volgen.
Deutschland stellt Putin zufrieden, kopte de
Frankfurter Allgemeine Zeitung deze week. Dat blijft moreel gezien cru, want Poetin profiteert nu weer volop van zijn gasgeld. Maar puur economisch bekeken is het goed nieuws voor Europa: ook de economieën die het afhankelijkst zijn van Russisch gas, kunnen gewoon doordraaien.
De Nordstream-grafiek suggereert zelfs dat sommige bedrijven nu meer gas afnemen. ‘En dat ligt ook zeer voor de hand’, zegt gasanalist Andreas Schroeder van ICIS, een bureau dat marktinformatie levert voor de energiehandel. ‘Wij weten dat Uniper een contract heeft waarbij het minimaal 20 miljard kuub per jaar afneemt en daarbovenop nog eens 5 miljard optioneel. Wij denken dat zij nu extra bijkopen.’
‘En zodra gas eenmaal Europa binnen is, is het eigenlijk één grote smeltkroes’, zegt onafhankelijk energiedeskundige Jilles van den Beukel. ‘Het is dus heel goed mogelijk dat Uniper het gas uiteindelijk weer aan Nederlandse bedrijven verkoopt. Ook aan de bedrijven die weigerden in roebels te betalen.’
Dat gebeurt zeker, bevestigt Schroeder. ‘We hebben bijvoorbeeld veel gas vanuit Duitsland naar Polen zien stromen de afgelopen weken.’
De nettotoevoer uit Rusland loopt heel rustig terug
Bij ICIS houden ze niet alleen de Nordstream nauwlettend in de gaten. Het bedrijf verzamelt de data van alle punten waar gas vanuit Rusland naar Europa stroomt. Die stroom wordt de laatste maanden wel heel geleidelijk kleiner. ‘Aan het begin van de maand zie je vaak even een piekje, omdat er dan nieuwe prijzen gelden en Gazprom dan iets meer doorzet’, zegt analist Schoeder. ‘Maar de trend is omlaag.’
Voor wie het nieuws heeft gevolgd, is dat geen verrassing. De afgelopen maanden sloot Rusland een pijpleiding naar Polen en werd de gastoevoer door Oekraïne ook minder nadat het Oekraïense staatsgasbedrijf een belangrijk compressiestation in de Donbas had gesloten.
Die langzaam dalende Russische toevoer is ook niet iets waar handelaren van schrikken. Het is in lijn met de Europese doelstelling om eind dit jaar tweederde minder gas van Gazprom af te nemen. ‘Dat doel is onrealistisch’, zegt Schroeder. ‘Maar dat veel landen daar werk van maken is een feit.’ Ook wat dat betreft zijn de afsluitingen van de laatste weken niet zo gek. Alle bedrijven die Gazprom niet meer levert hadden contracten die later dit jaar toch al zouden aflopen. Schroeder: ‘Zij konden zich veroorloven niet in te gaan op Poetins decreet.’
De nettotoevoer van gas naar Europa blijft op peil
Intussen gaat het met de totale import van gas naar Europa redelijk goed, blijkt uit een andere grafiek van ICIS. Wat Europa verliest aan Russisch gas, wordt ruim gecompenseerd door de groeiende hoeveelheid lng die de laatste maanden in schepen wordt aangevoerd naar de havens in Europa.
Zo is het in Nederland in de Gate terminal in Rotterdam een komen en gaan van schepen met vloeibaar gas. Deze zomer komen er twee drijvende terminals bij in de Eemshaven. Veel andere landen hebben op die manier ook meer capaciteit gehuurd om lng aan land te brengen. In West-Europa is bijna al die lng-capaciteit geboekt, zeggen handelaren die de Volkskrant de afgelopen weken sprak. Zo stroomt er niet alleen nu al veel lng het Europese gasnetwerk in, maar is er ook steeds meer ruimte om de komende maanden extra vloeibaar gas te bunkeren.
Gasvoorraden lopen snel vol
Een van de belangrijkste Europese afspraken, na het uitbreken van de oorlog, is dat de gasvoorraden voor de komende winter goed gevuld moeten zijn. Het streven is 90 procent. Dat leek begin maart een haast onhaalbare opgave. Maar inmiddels is dat beeld toch behoorlijk gekanteld. Dankzij de warme winter viel het gasverbruik in Europa mee en veel bedrijven zijn, al dan niet gesteund door overheden, dus ook volop lng gaan kopen om op te slaan.
In mei zijn de voorraden 15 procentpunt bijgevuld en gemiddeld is nu 47 van de opslag vol. Op dat tempo zou de Europese doelstelling al voor september zijn gehaald. ‘Dat ziet er behoorlijk gezond uit’, concludeert Schroeder.
Daarbij is deze maand nog iets anders gebeurd, zegt energiedeskundige Jilles van den Beukel: ‘De prijs van gas dat komende maand wordt geleverd, ligt lager dan die voor gas dat je nu koopt en komende winter krijgt.’ In normale tijden is dit eigenlijk altijd zo. Maar door de enorme paniek over de dreigende gastekorten als gevolg van de oorlog in Oekraïne was zomergas in maart en april juist duurder dan wintergas. Die situatie maakte het voor energiebedrijven financieel gezien onverstandig om nu gas te kopen en op te slaan voor de winter. ‘Maar dat verandert dus’, zegt Van den Beukel. ‘Nog meer bedrijven zullen nu willen vullen.’
Zolang Europa maar flink betaalt, blijft het lng wel komen
De dreiging dat Europa deze winter met grote gastekorten te maken krijgt, is dus significant afgenomen. ‘Ik verwacht sowieso dat Gazprom heel graag wil blijven leveren’, zegt Schroeder. ‘Met name die langlopende en lucratieve contracten met Duitsland en Italië wil het bedrijf echt liever niet kwijt.’ Maar garanties dat Rusland uiteindelijk niet alsnog midden in de strenge winter de kraan dichtdraait, zijn volgens Schroeder ‘natuurlijk niet te geven’.
Mocht dat gebeuren, dan heeft de EU verschillende opties. Het opnieuw openen van het Groningse veld is daar volgens Schroeder zeker een van. De Nederlandse regering sluit dat niet uit, maar Rutte zei deze week nogmaals dat hij het ‘echt niet wil’ en het slechts ziet als een ‘ultimo, ultimo, ultimo maatregel’ als gevolg van de oorlog. In Duitsland kan de regering een haast even pijnlijke maatregel nemen en enkele kerncentrales langer openhouden of zelfs heropenen. ‘Is in Duitsland vooralsnog ook politiek onbespreekbaar’, zegt Andreas Schroeder (zelf een Duitser). Meer kolen verstoken is ook een voor het klimaat pijnlijke manier om de gasvraag te temperen.
Daarom verwacht Schroeder dat de EU bij een acute stop van Russisch gas vooral zal proberen om nog meer lng te kopen. ‘Dat kan: ongeveer eenderde van de lng op de wereldmarkt is vrij verhandelbaar.’ Maar dat kan dan wel heel duur worden, waarschuwt Schroeder. ‘Op die markt concurreert Europa vooral met Azië. De laatste maanden bieden de Europese landen meer en komt het lng dus vooral hier naartoe. Maar als de economie in China weer op gang komt en het een koude winter wordt, kan die biedingsstrijd heel hoog oplopen. En duur gas heeft natuurlijk alsnog grote impact voor Europa.’
Roebels voor Russisch gas, hoe zit dat?
Eind maart eiste Vladimir Poetin in een decreet dat er voortaan in roebels betaald moet worden voor zijn gas. Als belangrijkste reden gaf de president dat Rusland als gevolg van de sancties tegen de Russische centrale bank niet langer direct kon beschikken over de euro’s die Europese bedrijven betalen voor gas. Poetin stelde daarop dat Rusland niet ‘aan liefdadigheid’ doet voor ‘onvriendelijke landen’.
Rusland zegt die situatie op te lossen met een ingewikkelde constructie via de Gazprombank in Luxemburg. Daar openen afnemers van gas zowel een euro- als een roebelrekening. Zij betalen in euro’s die vervolgens worden omgezet naar roebels op de roebelrekening. Met die roebels wordt Gazprom betaald.
Over de vraag of deze constructie in lijn is met de sancties was veel debat in de EU, zonder heldere conclusie. De bedrijven die er nu mee instemmen benadrukken dat de constructie past binnen de sancties omdat de transactie formeel is voltooid op het moment dat de euro’s zijn gestort.