Staatssecretaris Hans Vijlbrief: ‘Groningse gaskraan weer open? Dat is gevaarlijk’
De koffer van Hans Vijlbrief staat klaar mocht hij na het enquêterapport over de gaswinning in Groningen het veld moeten ruimen. Ondanks de energiecrisis wil hij voorkomen dat een volgend kabinet de gaskraan weer opendraait.
Vijlbrief was als topambtenaar op Financiën druk met de eurocrisis en was als staatssecretaris verantwoordelijk voor de Belastingdienst. Maar terugblikkend op zijn eerste jaar is dit de zwaarste baan tot dusver, zegt hij. ,,Groningers hebben met reden geen vertrouwen meer in de overheid. Dan zit ik in een zaal in Loppersum waar zij met grote tassen vol papieren binnenkomen en ik bén voor hen die overheid. Dat is anders dan overleggen met de minister van Financiën van Griekenland. Ook ingewikkeld, maar dan praat je over zaken. Dit gaat over leed. En ik kan die mensen niet altijd beloven dat ik het kan oplossen.’’
Hoe verlopen zulke gesprekken?
,,Bij mijn eerste bezoek aan Groningen bezocht ik twee oudere mensen in een boerderij. Zij waren zó geëmotioneerd, dat ze niet zelf konden praten. Hun dochter moest vanaf een briefje voorlezen wat de problemen waren. Dat komt hard binnen. Het briefje ligt nog bij mij thuis. Die mensen konden gelukkig worden geholpen. Je leert van die gesprekken. Als je in vier gesprekken op een dag hoort dat de telefoon nooit wordt opgenomen bij een instantie, kun je dat aanpakken.’’
U zit hier nu een jaar. Kunt u uitleggen waarom de problemen in Groningen zo lang konden voortwoekeren voor ze serieus werden genomen?
,,Dat drama van die bevingen heeft zo lang kunnen doorgaan, omdat er geen aandacht was voor de veiligheid van Groningers. Toen het gas in de jaren 60 werd gevonden, keken we alleen naar leveringszekerheid zodat iedereen thuis gas had. En naar de opbrengsten. Dat was fout. Dat zal de enquêtecommissie ook concluderen. En toen er schade begon te ontstaan, lieten we dat aan de NAM over zoals het normaal is in de mijnbouw. Maar de schade werd zó groot, dat de NAM dat niet meer aankon. En toen de overheid de afhandeling overnam, bleek het bijvoorbeeld ingewikkeld om mensen te vinden die het kunnen uitvoeren.’’
U was in 2010 als topambtenaar op het ministerie van Economische Zaken ook betrokken bij de gaswinning. Voelt u zich medeschuldig?
,,Ik was onderdeel van het systeem. Medeschuldig is misschien te zwaar, maar ik heb het in die anderhalf jaar dat ik er zat ook nooit over de veiligheid van de Groningers gehad. Ik vind het dus fijn om nu te kunnen werken aan een oplossing.’’
U zei bij de enquêtecommissie milder te zijn geworden over de trage versterkingsoperatie.
,,Voordat ik staatssecretaris werd, dacht ik ook: hoe kan dat nou zo lang duren? Ik ga daar eens een draai aan geven. Nou, nu zie ik het wel. Ik moet daar bij zeggen: uit gesprekken merk ik dat Groningers belangrijker vinden dat ze weten waar ze aan toe zijn dan dat alles snel gebeurt. Want het is nogal wat hè, zo’n versterking. Je moet uit je huis, dat gaat in de steigers, soms kun je pas na jaren terug.’’
Maar wat kunt u doen voor die mensen?
,,Er zijn twee processen. Er is het schadeherstel waarbij we een systeem hebben opgetuigd dat te veel uitgaat van wantrouwen. Als je het niet eens bent met een besluit, moet je in bezwaar en dan worden er heel veel deskundigen bijgehaald waar jij je als gewone man tegen moet verweren. Daarom veranderen we die procedure. Maar het versterken van de huizen zodat mensen op tijd weg kunnen komen bij een zware aardbeving, is een enorm ingewikkeld proces. Dat is niet met een paar ingrepen beter te krijgen.’’
Hoe wel?
,,Elk huis is anders. Je wilt niet dat door het verstevigen en dikker maken van muren mensen letterlijk hun kont niet meer kunnen keren in de gang. Dus alles moet worden afgestemd. We proberen nu of in de dorpen rond Zeerijp, de kern van het aardbevingsgebied waar alle huizen moeten worden versterkt, alles tegelijk kan worden aangepakt. Waarbij we ook kijken of we de huizen meteen aardgasvrij kunnen maken, zodat de boel over een paar jaar niet weer op de schop moet.’’
Wanneer is die operatie afgerond?
,,Het vorige kabinet heeft beloofd dat de versterking in het gaswinningsgebied in 2028 klaar is. Die planning is haalbaar.’’
Is dat niet weer een belofte die de overheid niet kan nakomen? Er is tekort aan personeel, aan materiaal, er is een stikstofprobleem…
,,Het is haalbaar, maar het is ook heel complex. U noemt nu drie dingen die de boel bemoeilijken, ik kan er nog wel twintig noemen. Als het makkelijk was, zou het wel goed gaan in Groningen. En het gebied waar de huizen moeten worden versterkt, wordt groter. De bevingen bewegen zich meer naar het noorden van Groningen doordat de bodem zich zet. En aan de rand van het gebied zitten twee belangrijke gasopslagen, Grijpskerk en Norg. Daar boren we niet, maar pompen we gas in en uit. Daar moeten we ook rekening houden met schade.’’
Groningers vrezen dat die gaskraan straks toch weer vol wordt opengezet.
,,Het veld staat nu op de waakvlam en dit of volgend jaar wil ik het ook echt sluiten. Toen de oorlog in Oekraïne uitbrak, stonden we voor de vraag: betekent dit dat Groningen toch open moet? Daar hebben we niet voor gekozen. Ik ga Groningen alleen weer extra openen bij een noodgeval, als er geen gas is om op te koken of omdat ziekenhuizen niet meer verwarmd kunnen worden. Maar het is wonderwel goed gegaan. We hebben de reserves kunnen vullen. Nu moeten we kijken hoeveel gas nodig is om de reserves wederom te vullen voor volgende winter. Dat hangt af van hoeveel we nu opmaken en hoeveel gas we kunnen inkopen. Dus ja: Groningen gaat dit of volgend jaar dicht. Tenzij er een noodsituatie is.’’
Als de Kamer vindt dat ik een sta-in-de-weg ben om de problemen in Groningen op te lossen, doe ik die koffer dicht en ga ik wat anders doen
Waarom blijft Groningen dan niet op de waakvlam? Als zoveel onzeker is, is het toch onverstandig de putten dicht te gooien?
,,Omdat het belang van de Groningers zwaarder weegt. Er is te veel misgegaan in het verleden. Ik wil die zekerheid geven dat het stopt. Daarnaast, áls ik Groningen op de waakvlam houdt, zeggen Groningers: ‘Zie je wel, weer zo’n politicus’. Het vertrouwen is er echt weg in de overheid. Ik wil hen de zekerheid geven dat als er straks een ander kabinet komt, niet toch weer gas wordt gewonnen en daarmee het gevaar op aardbevingen groter wordt.’’
We hebben ook kritiek op de Duitsers die hun kerncentrales sluiten in deze energiecrisis.
,,Gaswinning in Groningen is gevaarlijk! Daar is een aangetoond verband tussen aardbevingen en gaswinning. Dat geldt niet voor kerncentrales. Nederland moet dealen met het feit dat die gaswinning volgens de Universiteit Groningen tot extra doden vanwege stress heeft geleid. Ik moet dealen met het feit dat kinderen tegen me zeggen: het is thuis niet gezellig. Wij rollen ons bed uit en papa en mama maken steeds ruzie. Die dingen hebben we serieus te nemen. We hebben een ereschuld richting Groningen.’’
Al bij uw aantreden werd gezegd: die Vijlbrief is weg na het eindrapport van de enquêtecommissie.
,,Het woord offerlam is zelfs gevallen. Hier staat mijn koffer. (wijst naar zijn werktas in de hoek, red.) Ik heb van Laurens Jan Brinkhorst geleerd dat je die als bewindspersoon altijd klaar moet hebben staan om te vertrekken. Wij kunnen alleen ons werk doen als de Tweede Kamer vertrouwen in ons heeft. Als de Kamer vindt dat ik een sta-in-de-weg ben om de problemen in Groningen op te lossen, doe ik die koffer dicht en ga ik wat anders doen.’’
U legt het bij de Kamer, maar bij grote misstanden nemen politici daar ook weleens de verantwoordelijkheid voor door zelf op te stappen. Bent u dat van plan?
,,Dat hangt heel erg van de ernst van het rapport af, daar ga ik niet over speculeren. Ik kan alleen zeggen: de mensen in Groningen zeggen in de zaaltjes waar ik zit tegen me: als er iemand anders komt, duurt het allemaal nog langer.’’