Bos-expert: ’Natuur- en klimaatsubsidies zetten aan tot vernielen natuur’
Hij geldt als expert bosbeheer in binnen- en buitenland. Maar de massale houtkap en het verbranden van bomen als biomassa in Nederland doen Leffert Oldenkamp pijn. „Omwonenden hebben gelijk dat ’omvorming van bos voor natuurherstel’ niet deugt”, zegt de oud-medewerker van Staatsbosbeheer. Nóg erger vindt hij het gedraal rond biomassa. Klimaat- en natuursubsidies zetten ’juist aan tot het vernielen van natuur’.
’Strikvraag”, kondigt Leffert Oldenkamp aan. Na een hobbelige rit door een winters bos bij Wageningen stappen we uit tussen een groep knoestige beuken. Lichte open plekken zijn bezaaid met bladeren. Verderop staat een majestueuze eik. „Een beetje een sprookjesbos hè?”, zegt het voormalig hoofd van het nationaal bosbouwkundig onderzoek en de Staatsbosbeheer-terreinen in Gelderland.
Jarenlange roofbouw
„Maar is dit nu productiebos of natuurbos?” ’Euh, dat laatste?’, krijgt Oldenkamp als antwoord. Een ronde glimlach verschijnt langs zijn ringbaard. „Mis! Dit prachtige stukje bos is het resultaat van jarenlange roofbouw. Al ruim een eeuw gebruikt men deze plek voor stookhout en bouwmateriaal. Alleen omdat er zoveel bomen zijn weggehaald, kregen deze beuken de ruimte. Het lijkt misschien op oernatuur, maar het is ontstaan dankzij maximale manipulatie.”
In zijn kantoor hangt een hakmes uit Indonesië en herinneringen aan Canada en Oost-Europa. Overal verdiende hij zijn sporen. Maar voor ’de prominenten’, zoals hij ze noemt, bij Staatsbosbeheer en rond het Binnenhof geldt hij als lastig. „Het idee dat je de natuur met rust kunt laten, is – gezien de hoge maatschappelijke eisen die eraan worden gesteld – een nostalgisch waanbeeld. Hóé je moet ingrijpen, is een complexe vraag. Onze terreinbeheerders hebben dat zelden in hun vingers. Over de toestand van het Nederlandse bos ben ik zeer pessimistisch.”
Onlangs zette Natuurmonumenten de motorzaag in het Leuvenumse bos bij Ermelo. Acht hectare moet tegen de vlakte.
„Het gebeurt overal. Al jaren. Ook door Staatsbosbeheer. Nu gaat men weer kappen in de Duinbossen bij Schoorl. Ook in het Drents-Friese Wold is het een ramp. En dan heb je nog de Sallandse Heuvelrug en de Veluwe. Ik sta overal bezorgde omwonenden bij, als adviseur van het Landelijk Netwerk voor Bos- en Boombescherming. Maar er wordt vrijwel nooit naar burgers geluisterd.”
Het zou gaan om een strijd tegen exoten. Uitheemse indringers zouden onze bossen domineren.
„Dat is vreemdelingenhaat. Het is zoeken naar argumenten om te kappen. Alles is exoot. De douglasspar groeit al honderd jaar in Nederland. Ze is inmiddels net zo inheems als grove den en berk.”
In het Drents-Friese Wold moet bos tegen de vlakte om ’nieuwe natuur’ te creëren. Voor natuurherstel tegen de stikstofcrisis is zelfs drie miljard euro gereserveerd. U bent daar blij mee?
„Natura 2000, het netwerk van Europese natuurgebieden, werkt averechts voor goed bosbeheer en biodiversiteit. Die omvorming van bos tot stikstofgevoelige habitats zoals heide heeft zelden te maken met natuurherstel. Men vergeet dat boskap enorme hoeveelheden stikstof en CO2 de lucht in blaast. Natura 2000 leidt tot tuintjesnatuur, een statische terugkeer naar iets dat vroeger kon ontstaan door roofbouw. Maar je kunt niet altijd dezelfde dieren en plantjes op dezelfde plek houden. De huidige kaalkap berooft elke roofvogel van zijn nest. En omwonenden van hun wandeling.”
Waarom wordt er dan toch gekapt?
„Omdat het geld oplevert. Zowel het natuur- als het klimaatbeleid, dat verbranding van biomassa propageert, veroorzaakt dat terreinbeheerders geld verdienen aan het vernielen van natuur.”
Oldenkamp (82) heeft een hoofd zo hard als eikenhout. Volhouden zat er al in als Wagenings student. In 1963 trainde hij met zijn schaatstrainingsgroep in ditzelfde bos. „Ik kende elk paadje.” Om een dag na zijn afstuderen de roemruchte editie van de Friese Elfstedentocht te rijden. „Ik startte te laat, achterhaalde de kopgroep, maar moest lossen met een verbogen schaats.” Na winnaar Reinier Paping arriveerde hij als 44e.
Over biomassa schreef u al eens een open brief aan de Koninklijke Nederlandse Bosbouwvereniging.
„Ik heb gezegd dat ze zich moesten schamen.”
Waarom?
„Omdat men zich niet duidelijker uitsprak tegen het gebruik van houtige biomassa om warmte en elektriciteit op te wekken. Ze kloppen zichzelf op de borst omdat men zo’n belangrijke rol heeft in de aanpak van het klimaatprobleem. Maar het is niet verstandig om bomen op grote schaal te verbranden. Zeker niet bij ons huidige ontoereikende bosbeheer.”
Hoezo ontoereikend? Dat bos groeit toch weer aan?
„Als we klimaatbos willen, dat zoveel mogelijk CO2 opslaat, dan gaat het niet om die ene dikke boom. Dan wil je dat de jaarlijkse bijgroei van het hele bos, uitgedrukt in kubieke meters per hectare, zo hoog mogelijk blijft. Die gemiddelde jaarlijkse aanwas daalt in Nederland al sinds de jaren negentig. Omdat we te weinig dunnen en te weinig verjongen. De capaciteit van onze bossen om CO2 op te nemen, neemt af. Tot overmaat van ramp zijn er de perverse prikkels om bossen om te vormen én bomen te verbranden voor energie. Dat is dubbel slecht beheer.” Oldenkamp voorziet dat dit de komende jaren ook niet zal verbeteren.
Op een viersprong in het woud is de kaalslag zichtbaar. Links verdwenen alle hoge bomen en vullen nu braamstruiken en jonge twijgen de ruimte. „Men wilde er een windmolen plaatsen, maar dat ging niet door. De begroeiing is niet lelijk, maar zo maak je natuurlijk geen meters voor het klimaat.” Het veel dichter begroeide bos rechts doet dat wel. „Veel jonge aanwas en veel douglassparren; er is geen andere boomsoort voor zandgronden in Nederland die meer en sneller CO2 vastlegt in hout.”
Bij elke nieuwe biomassacentrale die met subsidie haar ketels opstookt, klinkt: ’Wij stoken op resthout uit de omgeving.’
„Dat is onzin. Er is veel te veel biomassa nodig om op de huidige schaal energie op te wekken. Bovendien kunnen takken beter in het bos achter blijven en valt resthout goed te verwerken in duurzame producten. Kaalkap voor biomassa is onmogelijk duurzaam.”
"Er is geen beleidsambtenaar in Den Haag die verstand heeft van bosbouw"
Het Planbureau voor de Leefomgeving is het met u oneens. Ondanks het dringende verzoek van de Sociaal-Economische Raad om de subsidies voor houtstook af te bouwen, blijft dit volgens het PBL tot 2040 nodig.
„Het is hetzelfde euvel als op veel ministeries. Er werken aardige mensen. Maar er is geen beleidsambtenaar meer in Den Haag die verstand heeft van bosbouw. Toen het PBL haar rapport schreef, heb ik ze uitgenodigd voor uitleg en een rondgang door het bos. De hoofdonderzoeker stemde toe. Maar ik heb niets meer gehoord, ja, pas toen het rapport al klaar was.”
Toenmalig minister Wiebes (Klimaat) brak zijn belofte om een einddatum te presenteren voor subsidies op houtige biomassa. Hij wilde zich er kennelijk niet meer aan branden voor de komende verkiezingen.
„Het is onbegrijpelijk hoe dom een minister kan zijn. Wiebes wilde blijkbaar niet begrijpen dat een oplossing voor het klimaatprobleem steeds verder uit zicht raakt, als we maar bossen blijven opstoken.”
Energieproducenten, de ontvangers van biomassa-subsidies, trekken aan het langste eind. De subsidiekraan blijft open. Bent u nog wel in dialoog met voorstanders?
„Met sommige wetenschappers niet nee. Wat me tegenstaat is dat ze niet eens in discussie willen. De prominenten verkiezen hun ijdelheid en inkomsten uit de subsidieruif. Dat het bos of de gewone man niets heeft aan de bossenstrategie, en dat de energietransitie dat verergert, doet er kennelijk niet toe.”
En bij Staatsbosbeheer, uw oude werkgever?
„Voor het instituut Staatsbosbeheer ben ik een verloren zoon, maar in de persoonlijke sfeer accepteren we van elkaar dat we anders tegen zaken aan kijken. Dan tikken we lachend op onze houten brillen: ’In elk geval slaan we hiermee CO2 op’.”
’Nieuwe bomen voor gekapt bos’
„De provincies en Staatsbosbeheer hebben de taak om zeldzame natuur, zoals heide en stuifduin, zoveel mogelijk in stand te houden”, stelt Staatsbosbeheer in een reactie op de kritiek van Oldenkamp. „Dat kan inhouden dat op plekken waar zeldzame natuur, met unieke flora en fauna, kansrijk is, bos gekapt wordt ten gunste van bijvoorbeeld heide of open duinen. We begrijpen dat burgers daar bezorgd over zijn. We luisteren naar alle partijen, zoals bezorgde burgers, maar ook naar onze opdrachtgevers als het gaat om natuurherstel: de provincies.”
"We kappen nooit bomen voor biomassacentrales"
„Biomassa is een restproduct van ons bosbeheer. We kappen nooit bomen voor biomassacentrales. Staatsbosbeheer ontvangt hier geen subsidie voor. Al het bos dat verdwijnt in verband met natuurherstel wordt elders gecompenseerd door nieuw bos.”
Staatsbosbeheer erkent dat de aanwas in het Nederlandse bos afneemt. Maar dat ligt niet alleen aan te weinig investeringen, ook aan de sterke droogte.
„De voorraad in onze bossen opgeslagen CO2 neemt jaarlijks toe doordat er meer bijgroeit dan dat er geoogst wordt. Vorig jaar zijn zo’n 1,6 miljoen bomen geplant. De komende tien jaar planten we 5000 hectare nieuw bos.”