Beoogde coalitie gehavend Haagse ’boksring’ in: uitgeput opnieuw beginnen
Komende week starten de onderhandelingen tussen VVD, D66, CDA en CU voor de vorming van Rutte IV. De gesprekken beloven stevig te worden. Niet alleen hebben sommige deelnemers zich op de inhoud flink ingegraven, de persoonlijke verhoudingen zijn beschadigd geraakt. Daarnaast rommelt het in de achterban van de vier partijen. De beoogde coalitie begint zo uitgeput aan het boksgevecht van de onderhandelingen.
Voor het linkse blok van PvdA en GL waren de druiven zuur woensdag, toen ze D66-leider Sigrid Kaag hoorden zeggen dat ze niet langer op een progressief kabinet inzette. GL-voorman Jesse Klaver keek volgens een collega als ’een kind dat net heeft verloren met mens-erger-je-nieten’.
Enige Schadenfreude is niemand in de politiek vreemd. Het betekent niet dat bij VVD, D66, CDA en CU nu de vlag uitgaat. Want na zes maanden moddergooien beginnen alle vier de partijen gebutst aan de onderhandelingen.
VVD
Mark Rutte kon na 17 maart slechts twee weken van zijn wittebroodsweken als verkiezingsoverwinnaar genieten. De verkennersnotulen en het daaruit volgende debat over de functie elders voor Pieter Omtzigt, brachten de ervaren premier aan de rand van de politieke afgrond. Zijn positie was daarna verzwakt, maar tijd blijkt veel wonden te hebben geheeld.
Tijdens de komende onderhandelingen maken de liberalen zich weinig illusies over een uitgesproken VVD-karakter van het nieuwe regeerakkoord. De proeve die de partij samen met D66 schreef deze zomer werd in hoge VVD-kring al opgevat als ’erg D66’. De pragmaticus Rutte heeft haast geen liberale stokpaardjes meer over en is er vooral op gericht om het land bestuurbaar te houden.
Ogenschijnlijk leek het publicitaire geweld en de stroeve formatie hem nauwelijks wat te doen. De grootste uitdaging van de VVD zal de komende tijd niet aan de onderhandelingstafel besproken worden, maar intern. Eens zal Rutte ’aan de zwaartekracht ten onder gaan’, vermeldde een VVD-kanon de afgelopen maanden al. Meer dan ooit zal de partij zich afvragen wie het stokje van de toch beschadigde Rutte zal moeten gaan overnemen.
D66
Sigrid Kaag gokte en verloor. Vanaf het moment dat ze na de verkiezingsuitslag op haar partijkantoor de tafel beklom voor een vreugdedans, is het bergafwaarts gegaan met haar partij en de hooggespannen verwachtingen van het nieuwe leiderschap. Haar wens om een zo progressief mogelijk kabinet neer te zetten, kon ze niet waarmaken.
Het maakt dat haar draai om toch met de CU in zee te gaan een scherpe rand heeft gekregen. Niet alleen moet ze haar achterban overtuigen dat het landsbelang haar weinig andere ruimte bood, de concurrentie op links zal haar partij flink onder vuur nemen.
De grootste opgave voor de partij van Kaag is om de belofte van het nieuwe leiderschap en de door haar gewenste nieuwe bestuurscultuur geloofwaardig vorm te geven. Een ding is zeker: de tactiek van beloven, eisen en schofferen van de afgelopen zes maanden heeft D66 weinig gebracht, Kaag zal zichzelf en haar partij opnieuw moeten uitvinden.
CDA
Wopke Hoekstra sloot een rampweek die was begonnen met het vertrek van Mona Keijzer af met een opsteker van onderhandelingen over zijn droomcoalitie. Nieuwe verkiezingen zouden voor zijn CDA desastreus hebben uitgepakt, nu zijn club rond zeven zetels in de peilingen schommelt. De interne strubbelingen rond Pieter Omtzigt, de verloren verkiezingen en het opstappen van Keijzer en minister Ank Bijleveld (Defensie) maakten van de ooit zelfverzekerde machtspartij een lek zeilscheepje op woelige baren.
Hoekstra verzette zich van meet af aan tegen de Kaag-coalitie van VVD, D66, CDA, PvdA en GL. Een rol in de oppositie zou voor het gematigde CDA in de 19 fracties tellende Tweede Kamer eveneens een ramp worden.
Nu kan Hoekstra vanuit de touwen van de boksring zien hoe momenteel vooral Sigrid Kaag veel heeft uit te leggen. In de tussentijd kan hij met zijn CDA op adem komen, al wachten hem waarschijnlijk pijnlijke concessies aan de onderhandelingstafel rond stikstof- en klimaatbeleid. De concurrentie van Omtzigt en de BoerBurgerBeweging van Caroline van der Plas zal hem evenmin sparen.
CU
De partij van Gert-Jan Segers was al moe voordat het gekrakeel rond de formatie zes maanden geleden losbarstte. Slechts vijf zetels en drie bewindslieden heeft de CU, maar toch mocht de kleinste regeringspartij vier jaar lang op alle dossiers meesturen. Het trok zijn wissel op de de CU-politici en hun entourage. Vandaar dat Segers ook had aangegeven een paar jaar liever constructief vanuit de oppositie te willen opereren.
De CU-voorman merkte dat zijn achterban niet onverdeeld gelukkig was met het door hem afschrijven van premier Rutte na het debat van 1 april. Terwijl D66 met boude uitspraken het nieuws bepaalde, krabbelde CU stukje bij beetje terug richting de Trêveszaal. Een bijna fluwelen koerswijziging dus. Maar intussen begint de CU aan onderhandelingen voor een nieuw kabinet, zonder dat de partij überhaupt op krachten heeft kunnen komen na het vorige.
Dinsdag debatteert de Tweede Kamer over het advies voor een doorstart – of nieuwe start, zoals ze het liever zelf noemen – van de huidige coalitie. De onderhandelingen voor Rutte IV beginnen daarna.