Gouden Koets gerestaureerd, maar klimt de koning nog wel in het omstreden rijtuig?
De Gouden Koets is vanaf volgende week donderdag weer te bewonderen. Op een tentoonstelling weliswaar, die de koning komt openen in het Amsterdam Museum. Na jaren van omvangrijk en kostbaar onderhoud is de vraag of het royale voertuig ooit nog een staatshoofd zal vervoeren. De koning gaat hier zelf over. Waar hangt zijn besluit van af?
Het was het waard, weet een ooggetuige die al een glimp van de herstelde Gouden Koets heeft kunnen opvangen. Vijf jaar lang was het rijtuig geparkeerd, om ingrijpend gerestaureerd te worden. Het onderhoud was meer dan noodzakelijk, want de koets stamt al uit 1898, toen hij door de Amsterdamse bevolking cadeau werd gedaan aan koningin Wilhelmina.
De goudkleurige W van haar naam blijkt gerestaureerd van kleur verschoten en heeft zijn oorspronkelijke, donkerblauwe kleur weer terug. Of de koets zijn oorspronkelijke ról weer terugkrijgt, dat is bepaald geen uitgemaakte zaak.
Slavernij
Dat heeft alles te maken met een beschilderd paneel dat aan de zijkant van de koets is bevestigd, genaamd Hulde der Koloniën.
Critici beschouwen het als het normaliseren van slavernij, maar ook is geopperd dat het afgebeelde weergeeft dat er een morele verplichting zou moeten zijn richting de inwoners van de toenmalige koloniën.
Emeritus hoogleraar Piet Emmer wees vorig jaar in deze krant juist op de noodzaak van het vertonen ervan: „Het is belangrijk dat mensen in ons dagelijks leven kunnen blijven zien dat het verleden soms absurd was, een tijd waarin we absurde dingen deden.”
Mede vanwege de Amerikaanse anti-racismestroming Black Lives Matter is het de voorbije jaren evenwel in de mode geraakt om de zwarte bladzijdes van onze nationale historie met terugwerkende kracht te reinigen. Daarbij zou volgens de bezwaarmakers geen plek moeten zijn voor deze koets.
De koning beslist er zelf over, natuurlijk in overleg met de minister-president. Die moet immers in de Tweede Kamer verantwoording afleggen over wat de vorst met de koets wil doen. Maar juist omdat de koets familiebezit is, want cadeau gedaan aan de overgrootmoeder van Willem-Alexander, maakt dat zijn keuze uiterst gevoelig ligt.
Immers, in de samenleving is op dit moment niet een eensluidend oordeel over het al dan niet doorgaan of stoppen met verplaatsingen via de koets. De Tweede Kamer gunde de vorst zelfs in het jongste debat over de kwestie alle ruimte om zelf een beslissing te nemen. Dat treft, want het parlement heeft er ook niets over te zeggen.
Storm
Het maakt het dilemma voor de vorst niet minder groot. Een deel van Nederland zal het onverteerbaar vinden als hij doorgaat met het gebruik van de koets, als een ontkenning van het verdriet dat er rond het slavernijverleden bij sommige Nederlanders bestaat.
Maar er is ook een deel dat vindt dat het historische voertuig niet door de bril van nu, maar door die van het verleden moet worden bekeken. De geschiedenis laat zich immers niet herschrijven, hoe onwenselijk die ook kan zijn geweest.
In Den Haag valt te horen dat de groep Nederlanders die bezwaren heeft, weliswaar veel aandacht krijgt, maar weleens een stuk kleiner kan zijn dan de groep veelal zwijgende Nederlanders die geen problemen met het paneel heeft.
Daarbij komt dat het koningshuis afgelopen oktober al midden in een controversiële storm verzeild raakte, vanwege de mislukte vakantie naar Griekenland. Het leverde Willem-Alexander en zijn gezin een flinke tik op in de populariteitspolls.
Dat de koning zijn instituut hierom niet nogmaals in korte tijd in een controverse zou willen storten, speelt volgens een betrokkene overigens geen enkele rol bij het aanstaande besluit over de toekomst van de Gouden Koets.
Wel wil Willem-Alexander zijn koningschap invullen door een verbindende rol te spelen in de samenleving. Controverse wil men in algemene zin liever niet, zo wordt in Haagse kring erkend.
De koning besloot eerder om de koets te laten restaureren in zijn oorspronkelijke staat en dus niet om het gewraakte paneel te verwijderen of over te schilderen. „Het is een deel van het cultureel erfgoed in Nederland. Dus we gaan nog niet de geschiedenis herschrijven bij de restauratie.”
Experts
Maar de vormgevers van de tentoonstelling hebben alles uit de kast gehaald om gevoeligheden rond de koets zoveel mogelijk te kanaliseren.
In een heuse ’klankbordgroep’ keken 25 ’experts’ mee met de vormgeving van de expositie, waaraan onder meer een SGP-burgemeester en een historicus gespecialiseerd in het slavernijverleden deelnamen. De laatste liet overigens al weten dat de koets naar het slavernijmuseum moet.
Voor kinderen wordt ’een speciaal onderwijsprogramma’ aangeboden waarin ’het bespreekbaar maken van een aantal thema’s rondom de Gouden Koets centraal staat’. Er komt ook een theatervoorstelling onder de titel De Gouden Koets – het cadeau dat niemand wilde met Birgit Schuurman en Tarikh Janssen. Die gaat volgens het museum over ’de jonge kroonprinses Wilhelmina en de jonge Kwadjo uit Suriname die de vanzelfsprekendheid van macht bespreken’.
Zegje
Zo gaat de tentoonstelling formeel over alle aspecten van dit nationale symbool, maar is duidelijk waar de gevoeligheden anno 2021 daadwerkelijk liggen.
Intussen mag het publiek zijn zegje doen op de tentoonstelling over wat men van de Gouden Koets vindt. Het museum tuigt bovendien een ’mobiele onderzoekinstallatie’ op die door het land gaat toeren. Daarin kunnen mensen ’hun persoonlijke associaties, herinneringen, emoties en gedachten over het koninklijke rijtuig’ achterlaten. De resultaten worden gebundeld in een rapport.
Welke invloed het paleis op al deze extraatjes heeft gehad? Volgens het museum kreeg het de vrije hand bij de samenstelling van de tentoonstelling. In de hofstad wordt naar deze ’peiling’ evenwel reikhalzend uitgekeken.
Polls zijn voor het paleis bepaald niet zaligmakend, maar kunnen rond dit onderwerp in ieder geval een houvast geven in de onderbouwing van het besluit, dat genomen moet worden als de koets na de tentoonstelling weer terugkeert naar het Koninklijk Staldepartement te Den Haag.
De Rijksvoorlichtingsdienst zegt ’niet vooruit te willen lopen’ op het besluit van de koning. In Den Haag valt zelfs enige opluchting waar te nemen dat de volgende keer dat er van de koets gebruik kan worden gemaakt, pas na de tentoonstelling is en dus pas op Prinsjesdag 2022.
Dat zijn grosso modo nog vijftien maanden bedenktijd, maanden waarin er in een land heel wat kan gebeuren...