’Kaag-coalitie’ op instorten: hakken in het zand om links blok
De ’Kaag-coalitie’ van vijf partijen (VVD, D66, CDA, PvdA en GL) komt steeds verder onder vuur te liggen. CDA-leider Wopke Hoekstra zet de hakken in het zand: hij vindt de verschillen tussen de christendemocraten en iedere linkse partij ’te groot’ en ziet een links blok in het kabinet niet zitten. Hij vindt VVD-leider Mark Rutte aan zijn zijde. Het eerste aftasten wie met wie wil, schiet daarmee niet op. In Den Haag wordt er al rekening mee gehouden dat informateur Mariëtte Hamer haar werk niet voor de deadline van komende zondag kan afronden.
Haar ’derde oog’ zou ze gaan aanzetten. Het was informateur Mariëtte Hamer die afgelopen vrijdag met die welhaast spirituele uitspraak verbaasde. Maar de informateur kon dinsdag met haar gebruikelijke twee ogen gewoon vanuit haar werkkamer aan het Binnenhof naar buiten kijken om te concluderen dat bij het CDA en de VVD weinig animo is voor het vijfpartijenplan van D66-leider Sigrid Kaag: een kabinet met VVD, D66, CDA, PvdA en GL. Het was CDA-leider Wopke Hoekstra die daar in de middag verkondigde dat hij zo’n kabinet met een links blok liever aan zich voorbij laat gaan.
Middenklasse
„Het is niet de variant die het meest voor de hand ligt”, zegt de CDA’er dinsdagmiddag, nadat hij met Kaag heeft mogen aanschuiven bij Hamer. Hij zet de voor zijn partij belangrijke thema’s op een rij: de middenklasse, veiligheid, belangen van de volgende generatie en een betrouwbare overheid. Dan ’is het verschil zeer groot’ tussen hoe zijn partij daarover denkt ten opzichte van ieder van die twee partijen. „Laat staan met die twee partijen samen”, smaalt hij.
Het is voor het eerst dat de CDA-leider een streep in het zand zet. En VVD-leider Mark Rutte sluit zich dinsdagavond bij Hoekstra’s woorden aan na een gesprek met de CDA’er en Hamer: „Dat geldt ook voor mij, dus ik begrijp heel goed wat hij zegt.”
Bij CDA en VVD klonken al langer zorgen over medewerking aan het kabinet met de ’linkse wolk’. CDA-coryfeeën en voormalig VVD-fractieleider Klaas Dijkhoff spraken zich tegen deze monstercoalitie uit.
Hun motivatie? PvdA én GL koppelen aan het ’motorblok’ van VVD, D66 en CDA is niet nodig, want met een van die partijen is er al een meerderheid in de Tweede Kamer. Bovendien hebben de kiezers net de linkse partijen afgestraft, terwijl de zittende regering (VVD, D66, CDA en CU) juist met meer zetels de stembusgang doorstond.
Het maakt de puzzel voor Hamer er niet makkelijker op. PvdA en GL van elkaar losweken lijkt een haast onhaalbare klus. De partijen blijven volhouden dat ze elkaar vasthouden. „Vanzelfsprekend”, vindt Ploumen het. En ook Klaver zegt zich ’zeker’ aan het linkse verbond te houden.
En als het al zou lukken om het linkse broederschap te breken, is het voor de VVD nog de vraag wie van de twee de voorkeur heeft. De liberalen hebben in dat opzicht een dilemma. Aan het Binnenhof, zo schetst een ingewijde, werkt de VVD goed samen met de partij van Klaver. Bovendien heeft de partij gezien dat Klaver al kort na de verkiezing bereid bleek om haast alles prijs te geven. Maar de achterban gruwelt van GL en heeft een voorkeur voor de PvdA. Bij die partij is er onder leden juist weer heel weinig behoefte om na het trauma van het kabinet-Rutte II opnieuw aan te schuiven bij de VVD-leider.
Woede
Mochten de linkse partijen gezamenlijk buiten de boot vallen, dan komt CU weer in beeld. De woede over de manier waarop partijleider Gert-Jan Segers in het paasweekend Rutte bij het grofvuil zette lijkt – na een collectieve uitbarsting bij de liberalen – steeds verder te slijten. Maar CU zelf houdt de boot voorlopig nog af, en wijst erop dat er eerst nog een boel andere partijen aan de beurt zijn die bij de verkiezingen meer zetels hebben gehaald.
In Den Haag gaat intussen haast iedereen ervan uit dat Hamer haar deadline van 6 juni om formerende partijen aan te wijzen, niet gaat halen. D66-leider Kaag, die twee weken geleden nog inzette op een kabinet voor de zomer, houdt nog hoopvol vast aan het tempo. „Ik heb nog steeds de ambitie dat we tempo kunnen maken”, klinkt het dinsdagmiddag. Maar ze ziet ook: „De uitwerking en ontwikkeling kunnen misschien meer tijd vergen.” Ook Hoekstra ziet de gesprekken nog wel even duren: „Ik vrees dat ik hier nog heel vaak naar binnen zal gaan.”
De informateur heeft na twee vruchteloze weken een andere opzet in elkaar geknutseld. Eerst sprak ze met alle partijleiders afzonderlijk, vervolgens een bonte stoet van belangenorganisaties. Vorige week volgden er ’clusters’ van politieke partijen. Deze week koppelt Hamer verschillende partijleiders aan elkaar.
En dat is niet voor niets, weten ingewijden. Volgens hen is deze week namelijk pas ’het begin’ van de formatie. En daar zit vooralsnog niet veel schot in. Hoewel verschillende partijleiders dinsdag bezworen dat het in hun gesprekken met Hamer louter over de inhoud ging, weten anderen dat de vraag ’wie met wie’ wel degelijk is besproken. Niet dat het veel opleverde.
„Ze zijn het nog niet gewend om met elkaar te praten”, merkt een nauw betrokkene. Dat zou te wijten zijn aan de stroeve start met verkennersgate en de ’functie elders’ voor Omtzigt. „Het had wat tijd nodig.”
Dat Hoekstra nu van zich afbijt en de Kaag-coalitie op de korrel neemt, wordt gezien als de volgende fase. „Er wordt getest wie met wie wil”, weet een ingewijde. Dat de CDA-leider de deur niet meteen helemaal dichtgooit, wordt volstrekt logisch geacht. „Je weet nooit hoe een balletje gaat rollen. Degene die je nu vol in het gezicht slaat, kan je later plots toch nog nodig hebben.”