Mensenhandelaren actief bij azc, asielzoekers stappen in geblindeerde busjes: ‘Moderne slavernij’
Uitbuiters, mensenhandelaren en illegalen zijn structureel actief rond het asielzoekerscentrum in Gilze, een van de grootste in ons land. Dat blijkt uit onderzoek van deze site. ,,Het aantal ongure figuren is toegenomen.”
Hoe oud zou hij zijn, de jongen die op een donkere oktoberavond vanuit het azc een van de omringende landweggetjes oploopt? 17? 20? Het is moeilijk te zien. Op zo’n 150 meter van het asielzoekerscentrum stopt hij. Hij spot de wandelaar die naar hem kijkt, draait weg en duikt in zijn capuchon. Dan komt een man in een zwarte Audi aanrijden. De jongen stapt snel in. De auto rijdt weg.
Wie een halfjaar rijdt en loopt rondom het azc Prinsenbosch in het Brabantse Gilze (gemeente Gilze en Rijen), ziet veel. Bijvoorbeeld hoe personenauto’s en busjes zonder ramen asielzoekers in- en uitladen. Altijd op afstand van het centrum, op verschillende tijden en plekken en in wisselende aantallen.
Meestal zijn het jonge mannen, soms een groepje vrouwen. Soms iemand alleen. Soms beweegt de stroom andersom. Dan sluipen mensen die hun gezicht verstoppen achter capuchons en zonnebrillen, stiekem het azc-terrein op. Tassen in de hand, hoofd omlaag vanwege de camera’s. Insluipers, illegale slapers óf mensen met andere bedoelingen?
Ongure types
Voor de mensen die rond en op het azc wonen, is dit geen nieuws. Zij voelen zich niet prettig bij de ongure types die ze soms zien. ,,Het is duidelijk dat dit gaat om dingen die niet in de haak zijn, want anders parkeren deze mensen wel op het azc-terrein”, zegt Guus van Roozendaal, geboren en getogen op een steenworp afstand van het asielzoekerscentrum dat 1200 mensen herbergt en daarmee één van de vijf grootste is van de 167 (nood)opvanglocaties voor asielzoekers in Nederland. Met meldingen over dit verschijnsel wordt weinig tot niets gedaan, zeggen vele omwonenden.
,,Wat hier aan de hand is, is moderne slavernij”, zegt oud-bewoner Omar Al-Khayyat, die van 2015 tot 2018 op het azc in Gilze woonde en er nog veel contacten heeft. ,,Ik schat dat er tientallen bewoners per dag worden opgehaald om illegaal te werken voor soms 2 à 3 euro per uur.”
Al-Khayyat kent de mensen die het illegale circuit zijn ingegaan. ,,Zes dagen per week. Acht à tien uur per dag.” Zij zien geen andere keus dan om voor een hongerloon te werken voor een uitbuiter of een mensenhandelaar, zegt Al-Khayyatt.
Zorgen over illegale arbeiders
De asielzoekers komen vooral terecht in de landbouw, de schoonmaaksector en de bouw. Een van de uitbuiters komt uit België en is door Al-Khayyat meermalen op het azc-terrein gezien, op bezoek bij mensen die voor hem werken. Kan dat zomaar? ,,Het COA weet daar niets van.’’ Andere oud-bewoners zeggen: ,,Iedere bezoeker die er een beetje buitenlands uitziet, loopt zo het terrein op.” Officieel moet je je melden.
Er is ook een landbouwondernemer die structureel mensen oppikt, zegt hij. ,,Afhankelijk van het seizoen, laadt hij drie tot tien mensen in.” Dat gebeurt op een bosweg nabij het azc, zes dagen per week. Al-Khayyat maakt zich zorgen over de illegale arbeiders: ,,Ze hebben geen rechten. Waar kunnen ze heen als hun iets overkomt?”
,,Concrete signalen over mensenhandel of uitbuiting zijn bij ons niet bekend”, reageert burgemeester Derk Alssema van de gemeente Gilze en Rijen via zijn woordvoerder. Er is daar sowieso niets noemenswaardigs aan de hand, zegt hij. Politiewoordvoerder Willem-Jan Uytdehage zegt dat er ‘wel signalen’ zijn, maar ‘geen concrete voorbeelden’. Er is ‘aandacht’ voor bij instanties en afdelingen, laat hij weten.
Al weken niet betaald
,,Het gaat helemaal niet goed met deze meisjes”, denkt de medewerker van een Brabants schoonmaakbedrijf, als er buitenlandse schoonmaaksters komen bijspringen. ,,Sommigen waren 15 of 16. Twee meisjes waren al weken niet betaald.” In de schoonmaaksector worden asielzoekers illegaal ingezet om in hotels te werken. Dit gebeurt vaak via tussenpersonen van buitenlandse komaf die op een asielzoekerscentrum niet opvallen. De medewerker weet niet precies hoe het werkt.
Twee tienermeiden van 14 en 17 jaar smeekten de schoonmaakmedewerker eens hen op dezelfde klus te laten. ,,Ze zeiden dat ze niet weten waarheen ze worden gebracht, als ze in zo’n busje zonder ramen stappen. Als ze bij elkaar blijven, weten ze tenminste wat er met de ander gebeurt.” De medewerker van het schoonmaakbedrijf heeft geprobeerd de meisjes in contact te brengen met hulpverleners. ,,Maar op een gegeven moment kwamen ze niet meer opdagen. Ik weet niet wat er met hen is gebeurd.”
Die angst bij de jonge schoonmaaksters om alleen in een busje te stappen, is allerminst overdreven. ,,Er zijn vrouwen die specifiek voor schoonmaakwerk worden gevraagd, maar in het echt gaat het dan om prostitutie”, weet Eefje de Volder van Impact, een Bredase instelling die overheden helpt in de strijd tegen mensenhandel en seksuele uitbuiting.
Werken mag pas na zes maanden
Asielzoekers mogen de eerste zes maanden van hun verblijf in ons land niet betaald werken. Daarna mogen zij alleen betaald werken gedurende maximaal zes maanden per jaar, als zij een tewerkstellingsvergunning krijgen. Dit geldt tot hun asielverzoek is goedgekeurd.
Veel hulpverleningsinstanties hebben herhaaldelijk aangekaart dat deze regels uitbuiting en mensenhandel in de hand werken.
Asielzoekers die legaal werken, moeten het grootste deel van hun salaris afstaan aan het COA (als bijdrage aan kost en inwoning). Volgens het COA krijgt een volwassen asielzoeker 65,24 euro per week aan leefgeld. Uitgeprocedeerde volwassenen die in een gezinslocatie verblijven, ontvangen geen leefgeld.
Een medewerker van het azc in Gilze vertelt dat tienermeisjes soms worden opgehaald door onbekende mannen, en dagen uit beeld zijn. De medewerkers vermoeden seksueel misbruik of prostitutie. ,,Die meisjes zeggen dan dat ze bij familie of vrienden zijn geweest.” Ze moeten hun mond houden, is het vermoeden. ,,Je deelt je zorgen met instanties. Maar bewijs misbruik maar eens als de slachtoffers niets zeggen.”
‘Topje van de ijsberg’
,,Mensenhandel moet meer prioriteit krijgen”, zegt directeur-bestuurder Ina Hut van CoMensha, het landelijk coördinatiecentrum mensenhandel. De 24 meldingen die CoMensha in 2022 kreeg vanuit asielzoekerscentra in Nederland zijn volgens haar het ‘topje van de ijsberg’. ,,Asielzoekers die slachtoffer zijn van mensenhandel of uitbuiting durven vaak niets te verklaren uit angst voor de uitbuiter, uit angst dat hun familie iets wordt aangedaan of uit angst dat ze Nederland worden uitgezet.”
De verhalen over mensenhandel en uitbuiting rondom het azc zijn voor omwonenden geen nieuws. Als taxichauffeur kreeg Mart Gosens al een jaar of tien geleden regelmatig de opdracht om drie vrouwen te vervoeren van het azc naar het inmiddels gesloten bordeel Bada Bing in Hulten. Zijn vrouw Tonny ziet dat ’s nachts mensen in en uit auto’s worden geladen, onder meer in hun straat.
Het is voor sommige omwonenden best spannend om bij COA of politie te melden dat ze mensen in busjes zien stappen. Gilzenaar Ad van Dongen: ,,Dan zeggen buurtgenoten: ‘Als er toch niks mee gebeurt, melden we het niet meer, anders ben ik zelf de pineut als die figuren erachter komen dat ik iets gemeld heb’.’’
,,Ik denk dat ik in de dertig jaar dat het azc in Gilze zit, wel honderden keren melding heb gemaakt”, zegt een bewoner van de Hoogstraat, terwijl hij zijn tuin met een bladblazer opschoont. Over die busjes, waar elke dag mensen in- en uitstappen? Pal voor zijn deur: ,,Een man of acht steeds.” Hij heeft dit met de wijkagent en een andere politieman besproken, zegt hij. Volgens hem weet de gemeente er ook van.
Niet serieus genomen
Guus van Roozendaal, een actieve omwonende van het azc die een gezamenlijke vuilprikdag met asielzoekers organiseert en die om zijn inzet wordt geprezen, voelt zich niet serieus genomen. ,,Als we melding doen van die auto’s en die busjes die asielzoekers op de gekste plekken ophalen en afzetten, horen we steeds dat het mensen in Nederland vrijstaat om in en uit auto’s te stappen.”
Acht op de tien gemeenten hebben ‘geen zicht op de aard en de omvang van de groep slachtoffers en daders van mensenhandel’, constateerde de Vereniging Nederlandse Gemeenten vorig jaar. Volgens het overheidsprogramma ‘Samen tegen Mensenhandel’ moesten de gemeenten in 2022 een plan van aanpak hebben, maar dat is niet gelukt.
Het COA stelt dat in Gilze, net als op alle andere azc-locaties, een ‘contactpersoon mensenhandel en mensensmokkel aanwezig is’. Maar: ,,Ons is niets bekend over de structurele aanwezigheid van mensenhandelaren of uitbuiters op of rond de locatie Gilze.”
De situatie gaat een medewerker van het azc in Gilze enorm aan het hart. ,,Ik denk dat het vooral de onverschilligheid is van de Nederlander voor het lot van deze mensen die ertoe leidt dat dit allemaal zo gaat. Het interesseert niemand iets, lijkt het soms.” De medewerker zegt dat er veel burn-outs zijn onder het personeel en dat er te weinig mensen zijn. Volgens het COA zijn er echter geen problemen met de bezetting.
Ook rondom andere opvanglocaties spelen deze problemen. Een medewerker van een tijdelijke locatie in Bergen op Zoom meldt gezien te hebben dat elke dag een groep vrouwen wordt opgehaald. ,,Een van hun mannen heb ik gevraagd waar zijn vrouw elke dag heen ging. Winkelen, antwoordde hij toen.” Andere signalen komen uit azc’s in Noord-Brabant, Noord-Holland en de Randstad. In Oisterwijk werden tienerjongens benaderd voor seks, en kregen ze hasj en wiet aangeboden.
‘Zo lek als een mandje’
,,Het terrein van het azc Gilze is zo lek als een mandje. Iedereen kan erop. Ik maak me daar al jaren zorgen over”, zegt een agent tijdens een praatje in de buurt van de opvang. Ouders van een jong meisje die op het terrein woonden, bespraken een paar jaar geleden hun zorgen over hun dochter met hem. Mensen op het azc hadden druk op de ouders uitgeoefend om het meisje uit te huwelijken, vertelden ze. De agent heeft het meisje na het gesprek niet meer gezien.
Het zit de agent niet lekker, dat tieners uit het zicht kunnen verdwijnen. Met onbekende bestemming vertrokken, noemen ze dat. Tussen 2010 en 2019 verdwenen er volgens cijfers van het COA en de jeugdvoogdij-instelling Nidos in Nederland zo’n 2570 minderjarige asielzoekers met onbekende bestemming.
Het COA doet met enige regelmaat een beroep op de politie vanwege ‘vreemde elementen’ op het terrein. COA-woordvoerder Timo Waarsenburg: ,,Illegale slapers zijn een bekend fenomeen op asielzoekerscentra.” Officieel is er een meldplicht voor bezoekers, maar camera’s en vijf beveiligers kunnen onmogelijk alles controleren op het terrein. Het COA benadrukt dat asielzoekers vrij zijn om te gaan en te staan waar zij willen.
,,De bazen die deze mensen ophalen worden er natuurlijk rijk van”, zegt de voormalige azc-bewoner Omar al-Khayyat. ,,Dus die bazen zorgen wel dat de mensen niets zeggen.”
Hij maakt zich de meeste zorgen over illegaal werkende tieners. Wat gebeurt er met hen als ze worden opgepikt? Als ze terugkomen, zitten deze tieners bij goed weer op bankjes nabij het azc. Daar drinken ze een biertje en roken een joint. Voor wie werken ze? Ze geven geen antwoord als deze site het hun vraagt.
Al-Khayyat: ,,Ze mogen niet legaal werken tijdens hun asielprocedure. Dus gaan ze illegaal werken en hun geld aan wiet en drank uitgeven. Het zou beter zijn hun met legaal werk iets om handen te geven.” Al-Khayyat is de enige (oud-)bewoner die met naam en toenaam durft te vertellen over mensenhandel. ,,Als ik één iemand van slavenarbeid of één tiener van sekswerk kan redden door dit te vertellen, ben ik al gelukkig.’’