Betalen wij straks voor Afrikaans noodweer?
Klimaatcircus strijkt neer in warm luxeoord: ’Soort heerlijke vakantie’
De wuivende palmen van Sharm el Sheikh vormen de komende weken het decor voor een nieuwe aflevering van het rondreizend klimaatcircus. Dertigduizend vertegenwoordigers van overheden, bedrijfsleven, ngo’s en media laten zich naar Egypte vliegen uit naam van de strijd tegen CO2-uitstoot. De inzet is geld, veel geld. Moeten westerse landen gaan betalen voor historische klimaatschuld?
Het werd zelfs klimaatonderhandelaars een beetje te gortig. Toen Egypte eerder dit jaar in Bonn haar voorzitterschap van de jaarlijkse VN-klimaatconferentie presenteerde, flitsten de plaatjes van luxe hotels, palmen, strand en snorkelexcursies voorbij. „Het werd ons voorgespiegeld als een heerlijke vakantie in all-inclusive resorts”, zegt een diplomaat verbijsterd tegen een Britse krant. Alsof er geen zware kost ligt opgediend aan de onderhandelingstafel.
In de scherp gecontroleerde badplaats, afgezonderd door een Trumpiaanse muur van 36 kilometer, zal weinig spontaan klimaatprotest klinken. De eerste activisten zijn al opgepakt en de lokale gouverneur is trots op 500 nieuwe taxi’s met ingebouwde camera’s zodat iedereen is te volgen. In het land waar president Abdel Fatah al-Sisi toch al niet zachtzinnig omgaat met politieke tegenstanders is het de vraag of plak- en soepgooi-activisten enige vrijheid krijgen.
Greta Thunberg
Greta Thunberg, de Zweedse klimaatspijbelaar, komt niet. Volgens haar bestaat de door Coca Cola gesponsorde bijeenkomst uit ’groenwassen, leugens en bedrog’. Desondanks belooft de samenkomst van 90 regeringsleiders en onderhandelaars uit 190 landen het nodige vuurwerk. Laat dat bijvoorbeeld aan de Pakistaanse klimaatminister Sherry Rehman over. Sinds de overstromingen van Bijbelse proporties in haar land gaat zij er met gestrekt been in.
„Waarom zouden wij in Pakistan betalen voor catastrofale overstromingen die we niet zelf hebben veroorzaakt?”, stelt Rehman. En dat is precies de kern waar het de komende weken om draait. Niet over nóg strengere klimaatambities; de grens van maximaal 1,5 graad opwarming is al moeilijk genoeg. Maar wel: moeten westerse landen, die historisch gezien de meeste CO2 in de lucht hebben geblazen, meebetalen voor huidige en toekomstige klimaatschade in arme, zuidelijke landen?
Boete, schuld en aflossing
Van uitstootverlaging verschuift de onderhandeling zo naar een top over boete, schuld en aflossing. „De G77, een grote groep van zuidelijke landen, vierde het als een overwinning dat klimaatschade eindelijk op de agenda staat”, weet Nils Mollema, beleidsadviseur klimaatrechtvaardigheid bij ActionAid, een organisatie voor vrouwenrechten met een groot Afrikaans netwerk. De landen van de Europese Unie hebben beloofd het onderwerp met een ’open blik’ te benaderen. Mollema: „Een jaar geleden was dit nog onbespreekbaar.”
Een extra post voor klimaatschade zou bovenop de jaarlijkse bijdrage van 100 miljard dollar komen die industrielanden al in 2009 aan het zuiden hebben beloofd. Over verhoging van dat bedrag wordt sowieso onderhandeld. Arme landen hebben dat geld nodig voor de uitvoering van hun deel van het Akkoord van Parijs. Ze zijn trouwens niet te spreken over de uitvoering: vorig jaar is er volgens de ruimste schattingen ’slechts’ 85 miljard overgemaakt. Als je de toekomstige schade van extreem weer daarbij optelt, kom je volgens sommige schattingen wel op astronomische bedragen uit van meer dan duizend miljard per jaar.
Uitzonderlijk of niet?
De introductie van schuld roept echter honderden nieuwe vragen op. „Het is super complex”, bevestigt klimaatonderzoeker Pieter Pauw bij de Technische Universiteit Eindhoven. „Want hoe weet je of iets aan klimaatverandering is toe te schrijven?” Volgens Pauw kunnen wetenschappers steeds beter beoordelen in hoeverre een weersextreem uitzonderlijk is. Maar onenigheid genoeg: terwijl ngo’s en Afrikaanse leiders klagen dat de klimaatcrisis nu al tot verwoesting leidt, stelde de oprichter van ’s werelds bekendste database in natuurrampen woensdag in De Telegraaf dat zij (nog) geen stijging van natuurgeweld ziet.
"Hoe weet je of iets aan klimaatverandering is toe te schrijven?"
En met een link naar klimaatverandering, ben je er niet. Pauw: „Neem de overstromingen in Pakistan. De extreme regenval is te linken aan klimaatverandering. Maar er zijn meer oorzaken voor de aangerichte schade. Mensen hebben gebouwd op rivierbeddingen waar dat niet verstandig was. En ook grootschalige boskap heeft het waarschijnlijk verergerd.” Als slecht overheidsbeleidook een factor is bij rampen, waarom zou het Westen dan miljardencheques aan het zuiden overmaken?
Reeks klimaatrechtszaken
Omdat, zo meent Mollema, we anders bedolven zullen worden onder een reeks van klimaatrechtszaken. Dan zullen arme landen proberen de schade als gevolg van onze historische CO2-uitstoot via de rechter vergoed te krijgen. Eilandenstaat Vanuatu is al naar het Internationaal Gerechtshof in Den Haag gestapt. En een Peruaanse boer, bang voor overstromingen, heeft de Duitse energiereus RWE alvast aangeklaagd. Mollema: „Het gaat om een standpunt van rechtvaardigheid. Herstel als westerse landen wat je zelf kapot hebt gemaakt.”
"Herstel als westerse landen wat je zelf kapot hebt gemaakt"
PvdA-Europarlementariër Mohammed Chahim, namens het Europees Parlement aanwezig in Egypte, is kritisch over het idee voor een rampenfonds. „Het is een heel ingewikkelde exercitie”, zegt de sociaaldemocraat. „We kunnen het ook positiever benaderen: op de vorige top in Glasgow is afgesproken dat landen overal in de wereld investeringen kunnen doen. Nederland mag in Afrika zonnepanelen plaatsen en dat in eigen land meetellen. Dat levert veel meer rendement op.”
Chahim pleit voor „fatsoenlijke samenwerking” om zo een win-winsituatie te creëren. „Het is goed voor hun economie en wij kunnen de energie omzetten naar waterstof en relatief makkelijk transporteren naar de haven van Rotterdam. Daar ligt een kans om zowel ontwikkelingslanden als onszelf te helpen. Dan gaan we weg van de schuldvraag.”
Het enige wat Afrika wil, is geld. Veel geld. 
