'Rijverbod voor vrouwen is een smoes met een islamitisch etiket'
Saoedi-Arabië is het koninkrijk van de immobiele vrouw. Dat is volgens de Brits-Pakistaanse arts Qanta Ahmed slecht voor de economie, slecht voor vrouwen, slecht voor mannen én slecht voor het internationale islamdebat.
Geen enkel ander land verbiedt vrouwen achter het stuur plaats te nemen, of zich op een andere manier te verplaatsen zonder begeleiding van een man.
Islam als gevangenis
Daarom riepen Saoedische actievoerdsters 17 juni jongstleden uit tot protestdag tegen het autorijdverbod voor vrouwen door het verbod te overtreden. Daar maakten ze de autoriteiten knap zenuwachtig mee, want de publieke opinie staat achter hen. Net als de islam.
Toen ik in 1999 voor twee jaar naar Saoedi-Arabië emigreerde om er als arts aan het werk te gaan, liet ik mijn auto in New York achter. In het hartland van de islam werd voor mij, als moslima, de islam een gevangenis in plaats van een bevrijding. Voor de eerste keer in mijn leven.
Vrouwelijke Amerikaanse soldaten
Het Saoedische rijverbod voor vrouwen was een cultureel fenomeen tot 6 november 1990. Toen stapten 47 gesluierde Saoedische vrouwen in de auto en reden in een kolonne van veertien auto's de Koning Adbul Aziz-snelweg op. Doel: opheffing van het verbod.
Ze waren geïnspireerd door vrouwelijke Amerikaanse soldaten in hun militaire voertuigen tijdens de operatie Desert Storm (de eerste Irakoorlog), en door vrouwen uit Koeweit die in hun auto waren uitgeweken naar het koninkrijk, op de vlucht voor de Iraakse dictator Saddam Hoessein. De Saoedische vrouwen waren sterk gemotiveerd om zelf te gaan rijden.
Hun rebelse gedrag kwam de vrouwen op arrestatie te staan. Ze verdwenen uren in een cel, hun paspoorten werden ingenomen en ze raakten ook nog eens zonder pardon hun baan kwijt. Vervolgens kregen ze een uitreisverbod van een jaar opgelegd.
Culturele regel werd religieuze regel
Niet veel later werd de culturele regel, die het vrouwen-achter-het-stuur-verbod was geweest, omgezet in een religieuze, met dank aan enkele fatwa's (islamitische oekaze's) die het besturen van een motorvoertuig door een vrouw voor onwettig verklaarden.
De ironie daarvan is dat zo'n rijverbod voor vrouwen heel slecht past binnen een islamitische theocratie. Het verbod is niets anders dan een smoes met een islamitisch etiket erop, die de autoriteiten gebruiken om de publieke ruimte naar sekse in te richten. Door vrouwen uit auto's te weren, reserveren ze de publieke ruimte exclusief voor mannen.
Als ze erop staan mogen vrouwen zich daar wel in bewegen, maar alleen onder begeleiding van een mannelijk familielid, of van een mannelijke chauffeur die ze naar hun werk brengt. Saoedische vrouwen zijn daarmee opgesloten en immobiel, met de Saoedische wet in de hand.
Minstens 800.000 chauffeurs nodig
Wat westerlingen vaak over het hoofd zien is dat het verbod op vrouwen achter het stuur óók voor de Saoedische mannen (die het verbod trouwens vaak verfoeien) ellendig uitpakt. Gezinnen hebben een auto voor de man en eentje voor de vrouw nodig. Daarnaast moeten ze voor de vrouw chauffeurs inhuren die ze van onderdak en gezondheidszorg dienen te voorzien.
Daar komen al het papierwerk en de problemen die met immigratie gepaard gaan nog bij, want het zijn bijna alleen buitenlanders uit lagelonenlanden (vaak in Zuid-Oost Azië, mijn chauffeur Zachariah was trouwens een Kopt uit Egypte) die voor zo weinig geld willen werken.
Om het rijverbod voor vrouwen te handhaven, rijden er in Saoedi-Arabië al tussen de 800.000 en een miljoen van zulke chauffeurs rond. Terwijl het land zelf kampt met een gebrek aan werkgelegenheid en een toenemende druk op sociale voorzieningen door de groei van de bevolking.
Menig Saoedisch gezin kan zich de luxe van zo'n chauffeur niet veroorloven, zodat de vrouw des huizes overgeleverd is aan dubieuze taxibestuurders - of hulpeloos aan huis gebonden zit.
Nog een islamitische karikatuur
De schade van deze nieuwe religieuze regel reikt nog verder. Het raakt ook het islamdebat, dat gevoerd wordt in een toch al islamofoob klimaat. Dat wordt gedomineerd door sekse-gerelateerde kwesties zoals autorijden door vrouwen, hoofddoekjes, huwelijk, scheiding, kindbruidjes, eerwraak, genitale verminking van meisjes en sinds kort ook besnijdenis van jongens.
Het vrouwen-rijverbod is een van die islamitische karikaturen die het islamdebat helemaal uit het lood trekken en de sfeer verder verzieken. En dat kun je niet-moslims helemaal niet kwalijk nemen, want landen met een moslimmeerderheid hebben het er zelf naar gemaakt. Triest genoeg komen de genoemde kwesties juist daar voor.
Islamitische wetgeving
Wie de moeite neemt om de klassieke islamitische wetgeving (en trouwens ook de premoderne) uit te pluizen, zal er niet in slagen om wetten te vinden die vrouwen zo aan banden leggen. Het opeisen van de publieke ruimte voor de ene of de andere sekse komt er wél in voor, maar marginaal; nooit zo massief en vergaand als hier.
Moslima's kennen juist een lange geschiedenis van mobiliteit; zo konden vrouwen eeuwenlang zonder de vereiste familiebegeleiding in hun eentje op bedevaart gaan naar Mekka (hadj). Zonder enige beperking.
Vroegste moslima's hadden wel bewegingsvrijheid
En verdiep je eens in de ayyam-al Sahaba (dagen van de gezellen van Mohammed), de begintijd van de islam toen vrouwen een ongekende bewegingsvrijheid genoten. De vroegste moslima's zijn rolmodellen die elke geletterde moslima tot op heden koestert. De belangrijkste is Khadidja, de eerste moslim en Mohammeds eerste vrouw. En ook zijn tweede vrouw, Aisja, hoort bij de canon van de islamitische geschiedenis.
Khadidja was zakenvrouw en vijftien jaar ouder dan Mohammed, aanvankelijk zijn werkgever tot zij hem een aanzoek deed. Na hun huwelijk handelde ze gewoon door - ze geldt als de archetypische islamitische onderneemster. In het handelsverkeer was geen sekseonderscheid, ze reisde onafhankelijk door haar afzetgebied.
De jonge Aisja stond bekend om haar kennis, zelfstandigheid en buitengewoon leiderschapstalent. De profeet zelf waardeerde haar erom: 'Leer de helft van je geloof van die rooie!'
Beide vrouwen worden gerekend tot de Moeders der Gelovigen en de hoeders van de islamitische gemeenschap. Ze waren zelfstandig, dreven handel of waren actief in het onderwijs. Ze benutten de transportmiddelen van hun tijd, ze werkten buitenshuis in een agrarische samenleving en combineerden huishoudelijk met commercieel werk.
Misbruik van islamitische ideeën
De islam verbiedt vrouwen helemaal niet om een auto te besturen (waarom wel een kameel of een paard, maar geen auto?), of om zich in de publieke ruimte te begeven en een eigen zaak te runnen. Dat snappen Saoediërs natuurlijk best.
Ze weten precies wat ik als moslima ook weet: de islam zou juist de vrouwelijke zelfstandigheid moeten waarborgen door vrouwen financieel onafhankelijk te laten zijn, door hun eigendom te gunnen, door vrouwen voluit te laten erven, door hun stemrecht te geven en de vrijheid te gunnen om te trouwen of een huwelijk te weigeren.
Ik weet het: wie de huidige islamitische wereld tegen het licht houdt, moet heel erg zijn best doen om die idealen terug te vinden. Droevig genoeg lopen de hervormingspogingen in Saoedi-Arabië (en in de hele Arabische Lente) meestal uit op een strijd tussen progressieven en conservatieven.
Politieke conservatieven slaan er munt uit; ze misbruiken radicaal islamistische ideeën over het korthouden van vrouwen; de progressievere krachten doen er het zwijgen toe.
Angst voor hervorming
Het instandhouden van het verbod op vrouwen achter het stuur verzwakt de positie van de Saoedische staat in een periode waarin de Arabische wereld op zijn kop staat. Jawel, de Saoediërs sidderen - maar dan voor de vreselijkste hervorming die de Arabische wereld zich maar voor kan stellen: een Saoedische vrouw achter het stuur.
Vrouwen een auto laten besturen - en dus de helft van de bevolking mobiel maken - heeft grote gevolgen voor het land, maar niemand weet precies welke. Het zal effect hebben op de dichtgeslibde, stedelijke gebieden, op de smog. Wat de sociaal-politieke gevolgen kunnen zijn, valt zelfs niet bij benadering te zeggen
Aanpakken echte problemen
De machthebbers hechten aan vrouwen die niet in motorvoertuigen horen - het is hun mentale zelfbevrediging. Ach, kon Saoedi-Arabië dat obstakel (en nog wat van die vrouwonvriendelijke maatregelen) maar opruimen, hoeveel energie zou er dan wel niet vrijkomen voor het aanpakken van echte problemen?
Niet meer gehinderd door opgelegde beperkingen kunnen mannen en vrouwen dan eindelijk samen wat bedenken op een prangende vraag als: wat brengt het rap naderende tijdperk na deze petrochemische periode - ná de olie?
Saoedi-Arabië wordt dan een kompas in een regio die bol staat van een onrust die de komende maanden of zelfs jaren niet wegebt. En Saoedische vrouwen krijgen eindelijk waardering om wat ze kunnen, niet om waarin ze beperkt worden.
Angst van machthebbers
Dat is van doorslaggevende betekenis voor de soennitische islam, voor de Amerikaanse belangen en voor Saoedi-Arabië zelf: dat kan dan een begin maken met het wegnemen van de ongekend felle vijandigheid die het land nu nog met zijn seksistische beleid in de publieke sfeer oproept.
Het autoprotest van de Saoedische vrouwen op 17 juni jongstleden was burgerlijke ongehoorzaamheid die de machthebbers in Saoedi-Arabië tartte, die hen uitdaagde om hun eigen angst te overwinnen en de conservatieve reflexen de kop in te drukken. Pas als ze dat doen, kunnen ze het hoofd bieden aan de grote sociaal-politieke bedreigingen die hun regio ondermijnen.
Ik ken de Saoedische vrouwen goed genoeg om te weten hoe dapper ze zijn. De echte vraag is of de patriarchale Saoedische machthebbers net zoveel lef hebben en vooral: of ze moreel even hoogstaand zijn als hun voorgangers in hun eigen grootse geloof.
Qanta A. Ahmed is arts van Pakistaans-Britse origine en woont in New York waar ze als slaapstoornisspecialiste verbonden is aan de State University.
Quotes
"Terwijl ik gas gaf, vroeg ik me af wanneer ik weer achter het stuur zou zitten. Mijn stille Lexus snorde onder me, op weg naar het vliegveld van New York. Nu al miste ik de oersiddering van gaspedaal en paardenkracht, de huivering langs mijn ruggengraat die me met mijn machine verbond. Straks was ik mijn autosleutels kwijt."
"De wegen van Riad zijn berekend op een bevolking die de overstap van kameel naar Hummer in één klap heeft gemaakt. Trottoirs zijn er niet, iedereen pakt de auto, Saoediër en ex-pat; zelfs de allerarmsten, de gastarbeiders, scheuren langs op gammele brommertjes."
"Dr. Faris schakelde, ik zat achterin. De bijrijdersplaats was gereserveerd voor echtgenotes, ik was bang dat de deugdenpolitie mij, ongetrouwde vrouw, meteen om m'n papieren zou vragen. En ik vreesde dat zelfs Faris, hoofd van het ziekenhuis van de Nationale Garde, me dan niet kon beschermen. Erger nog: ik was bang dat de fantasie van de godsdienstagenten op hol zou slaan als ze vermoedden dat ik Faris' partner was - hij was net gescheiden en iedereen wist ervan. Ik zat dus op de achterbank, diep in het leer, achter donkergetint glas waarmee dit koninkrijk het vrouwelijke vrachtje behoedt voor opdringerige blikken."
"Om ons heen raceten auto's, patserige Cadillacs die uitpuilden van de vrouwen en kinderen - maar altijd met een man aan het stuur. Rechts van me duelleerden ze met zilvergrijze Mercedessen. Links passeerde een Suzuki, een roestbak waarin een dromedaris stond met lange wimpers. We wisselden blikken. Dit was niet New York, maar de snelweg richting Mekka, waar Duitse luxe wagens concurreren met herkauwende kamelen."
"Die ochtend kreeg ik een e-mail van mijn collega, kinderarts Maha, over het opheffen van het verbod op het rijden door vrouwen. Ik vroeg me opeens af: wie gaat al die vrouwen rijles geven?"
"Ze schreef: Qanta, de verplichte hoofddoek en het rijverbod zijn niet de ziekte zelf. Het zijn symptomen van een veel ernstiger aandoening die het hart van het land raakt."
"Ik zou niets liever willen dan helemaal zelf naar het Huis van God te rijden."
"Toen begreep ik dat het verbod een middel was om vrouwen te beletten om buitenshuis te gaan werken. Deze hele maatschappij was gekant tegen vrouwen. Ze zijn overgeleverd aan de genade van het mannelijke gezag, gedwongen om altijd te vertellen waar ze heen gaan, en wanneer ze terugwillen - gijzelaars van hun mannelijke familieleden."
Over haar ervaringen als arts in Saoedi-Arabië schreef Qanta A. Ahmed 'In the Land of Invisible Women: A Female Doctor's Journey in the Saudi Kingdom'. (Sourcebooks inc. ISBN 9781402210877, 2008). De hier afgedrukte citaten zijn afkomstig uit dit boek.
In het achterland mogen vrouwen rijden, in de stad nog niet
De Saoedische koning Abdullah zei in 2005, net na zijn troonsbestijging, dat het rijverbod voor vrouwen internationaal uitzonderlijk was - en ongewenst. "Ik geloof dat de dag komt dat vrouwen een auto mogen besturen. Feitelijk gebeurt dat al in woestijngebieden en op het platteland."
Tientallen vrouwen in Saoedische steden kwamen vanaf 17 juni in actie om Abdullahs 'dag' te bespoedigen. De resultaten verschenen op sociale media. "De politie haalt me van de weg en geeft me een bon omdat ik geen rijbewijs heb", twittert ene Aldabbagh. Maha Al-Qahtani uit Riad moest daarnaast door haar man een verklaring laten tekenen dat zij nooit meer zou rijden. Dit werd volgens de Saudi Gazette later verzacht: ze mocht niet meer alleen door de stad rijden.
De vrouwen benutten facebook en twitter om hun actie kracht bij te zetten. Op Youtube zetten ze filmpjes van zichzelf achter het stuur, streng-islamitisch gekleed.
De tweets gaan vaak over hoe je in het buitenland een rijbewijs kan halen, maar, opvallend, niet over vrouwen die lastiggevallen worden, wat wijst op stilzwijgende acceptatie van een vrouw achter het stuur. De politie greep eerst nauwelijks in, deze week werden tien vrouwen gearresteerd.
http://www.trouw.nl/tr/nl/5091/Religie/ ... iket.dhtml" onclick="window.open(this.href);return false;